«ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΤΙΜΗΣ» ΚΑΙ «ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΥ»

Σε τοποθετημένους στην αντικαθεστωτική πλευρά της πολιτικής, έκαμα το ερώτημα:

«Ποιο είναι το κακό με τον “Παιδαγωγικό Κώδικα Δημοκρατικού Ανθρωπισμού”»;

Δεν έλαβα απάντηση. Έψαξα και στο διαδίκτυο για συλλογή απαντήσεων. Τα επικριτικά σχόλια, εστίαζαν σε γεγονότα που δεν υπάρχουν στο κείμενο. Στην πράξη, δια της σιωπής και της «επίκρισης», κανείς δεν αμφισβητεί το περιεχόμενο του «Κώδικα».

Κατόπιν όλων αυτών, ο οποιοσδήποτε δικός μου κριτικός λόγος θα φαντάζει ως δευτερεύων, εξεζητημένος και ασήμαντος.

Αν για άλλους λόγους, είπα ότι «ούτε 99, ούτε 400, αλλά αιώνια θα είναι τα χρόνιας της νέας σκλαβιάς», τώρα, έχω έναν ακόμα λόγο: Οι «διαφορετικές» σκέψεις μας και κατ’ επέκταση οι πράξεις μας κυριαρχούνται από όσα παρήγαγε η Δύση, σαν πολιτισμό, αξίες και τρόπο καθιέρωσης ή επιβολής αυτών.

Και θα αναρωτηθεί κανείς: Μα, η προσκόλληση στον τρόπο της Δύσης είναι αφ’ εαυτής κακή;

Θα προσπαθήσω να δώσω υλικό προς σκέψη-συμβολή σε μία απόπειρα απάντησης. 

1. Στο πόρισμα της επιτροπής διαλόγου δεν αναφέρεται ποιος είναι ο σκοπός της παιδείας. Στην αφετηριακή εισήγηση του προέδρου της επιτροπής, η παιδεία αναφέρεται ως εργαλείο, που θα βοηθήσει να βγούμε από την κρίση και στην τελική σύνοψη του πορίσματος η παιδεία γίνεται αυτοσκοπός. (Για συντόμευση του κειμένου, δεν παραθέτω τα εδάφια πάνω στα οποία στηρίζω το δικό μου λόγο. Έτσι κι αλλιώς, δεν αναμένεται το ασήμαντο τούτο κείμενο να προκαλέσει κάποιο διάλογο).
2. Ο γενικά αποδεκτός σκοπός της παιδείας, πέρα από αυτόν της παροχής γνώσεων, ως πληροφορία, είναι «η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης».  Αναφορά σε αυτή υπάρχει μόνο κάτω από τον τίτλο «Συνεκτικό Εκπαιδευτικό Σχέδιο για τη Σχολική εκπαίδευση»(Κεφ.12). Αναφέρεται, ως διαδικασία, που έχει σκοπό, κυρίως, την ηθική καλλιέργεια του παιδιού. Πολλές μελέτες παιδαγωγικών ιδρυμάτων έχουν δείξει ότι σε όλο τον κόσμο το σχολείο σκοτώνει τη δημιουργικότητα των παιδιών και τη δυνατότητα της κριτικής σκέψης. Βάση και προϋπόθεση της κριτικής σκέψης και της δημιουργικότητας του ανθρώπου είναι η φαντασία, η αποκλίνουσα ενόραση, η διαίσθηση -η χωρίς απόδειξη κατανόηση(intuition)-, τα οποία υπάρχουν έμφυτα στον άνθρωπο, από τη μέρα που γεννιέται. Το σχολείο σκοτώνει όλα αυτά με την επιλεκτική διοχέτευση πληροφοριών-γνώσεων και με την ύπαρξη σχεδίων και πλαισίων, εντός των οποίων πρέπει να ασκηθεί η εκπαιδευτική διαδικασία. Η φαντασία θέλει ελευθερία. Το πόρισμα, με την ανάγκη ύπαρξης «συνεκτικού σχεδίου» ακυρώνει την ελευθερία. Την ακυρώνει, επίσης, έχοντας προσδιορίσει το πλαίσιο από το οποίο αντλεί δεδομένα, αφήνοντας απ’ έξω, προφανώς σαν κάτι το ασήμαντο και περιττό, την αρχαιοελληνική εμπειρία –τη μήτρα που γέννησε την Επιστήμη και την Παιδεία. Με όσα πρόκειται να τοποθετήσει στο σχολείο, ως «γνώση», φαίνεται να παραμένει πιστό στην πεποίθηση ότι «Εκπαίδευση είναι ο τρόπος να δημιουργείς έναν ηλίθιο ενήλικα από ένα πανέξυπνο παιδί».
3. Για όλους μας, είναι αδιανόητη η ύπαρξη εκπαίδευσης, χωρίς την κεντρική διαχείριση της από το κράτος. Ένα ιδιωτικό κράτος δεν έχει για σκοπό την δημιουργία πολιτών, οι οποίοι θα μπορούν να άρχουν και να άρχονται. Έχει για σκοπό την εξυπηρέτηση των ιδιοκτητών – εντολέων του. Ένα κατεχόμενο κράτος, μία κατοχική κυβέρνηση κι ένα κατοχικό κοινοβούλιο υπάρχουν για να εξυπηρετούν τους κατέχοντες αυτά εντολείς των κι όχι το πλήθος. Δεν μπορούμε να μιλάμε για αναζήτηση λύσεων στην παιδεία, αν δεν μιλήσουμε και δεν πράξουμε για ελευθερία και απελευθέρωση. Το πόρισμα χρησιμοποιεί συχνά τον όρο «δημοκρατικό/ος/ή», ενώ δεν υπάρχει Δημοκρατία. Μιλάνε για «δημιουργία δημοκρατικών πολιτών, ικανών να συμμετέχουν στη λήψη των αποφάσεων», όταν θεσμοί λήψης αποφάσεων από τους πολίτες δεν υπάρχουν ή είναι προσχηματικοί. Βλέπε δημοψήφισμα, βουλευτικές εκλογές, κλπ.
4.  «Το αληθεύειν εστί κοινωνείν», σαν τρόπος παιδείας, αναζήτησης αληθούς γνώσης, καλλιέργειας ήθους και κριτικής σκέψης, μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα μια Θαυμαστή Δημιουργία. Συνέβη μία, τουλάχιστον, φορά στην ανθρώπινη ιστορία –στην Ελλάδα των δημοκρατικών πόλεων- και μπορεί να ξανασυμβεί. Η δημοκρατία είναι το αληθινό σχολείο. Κι αυτή, όμως, μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφές, αν δεν έχει για βάση τις καλές σχέσεις των ανθρώπων, την αλληλοκατανόηση, την αλληλεγγύη, τον αλληλοσεβασμό, τη φιλία και την αγάπη-με άλλα λόγια το καλώς κοινωνείν. Δημοκρατία, ως διαδικασία και πολίτευμα, είναι το ζητούμενο. Δημοκρατική Κοινωνία, Δημοκρατικό σχολείο, Δημοκρατικό Πολίτευμα είναι ενιαίοι και αδιαίρετοι στόχοι. Η επίτευξη τους έχει για προϋπόθεση την ανασυγκρότηση και οργάνωση της κοινωνίας, με τη μορφή της εκκλησίας, του δήμου, της κοινότητας ανθρώπων, με χαρακτηριστικά αλληλεγγύης και ενότητας, βασισμένης στη φιλία και την αγάπη.   
5.  Αυτά τα τελευταία, ως χαρακτηριστικά παιδείας και πολιτικής πράξης, μπορούν να αντληθούν μόνο από τη διαχρονική ελληνική ιστορία. Κι αυτός είναι ο λόγος που η ελληνική εμπειρία έχει αποκλειστεί από τις πηγές άντλησης καλών παραδειγμάτων της προκατασκευασμένης να δώσει συγκεκριμένο αποτέλεσμα επιτροπής.

Το πιο σημαντικό κεφάλαιο της επιτροπής είναι το "Κρίση και ψυχολογικές διαστάσεις"  και αυτό προέβαλλε περισσότερο η ίδια η επιτροπή. Σ’ αυτό βρίσκεται το «Συμβόλαιο Τιμής» και ο «Κώδικας Δημοκρατικού Ανθρωπισμού».  Αυτό θεωρεί και σαν πρώτη προτεραιότητα της παιδείας. Ξεκινά με μία διαπίστωση, που είναι διάσπαρτη σε όλο το κείμενο: Τα παιδιά είναι «κακά παιδιά» και αυτό εκφράζεται με τις διαπιστώσεις για την ύπαρξη γενικευμένου «ναρκισσιστικού καταναλωτισμού», «δυσανεξίας», «bulling», «επιθετικότητας». Όλο το κείμενο διανθίζεται με αναφορές σε  μη ανθρωπιστικές και ανεκτικές συμπεριφορές προς τους ανθρώπους του μεταναστευτικού ρεύματος και, γενικά σε έλλειψη ανθρωπιστικής συνείδησης. Αυτά, σαν βασικά χαρακτηριστικά των παιδιών, είναι η βάση του «φαντασιακού της παιδείας», όπως οι ίδιοι το αποκαλούν(Ανάπτυξη μιας δημοκρατικής κουλτούρας με βάση την κοινή αγάπη για τη γνώση, τον αμοιβαίο σεβασμό και έλλογους κανόνες). Η βάση της παιδείας, που είναι γενικώς αποδεκτή, δηλαδή «η έμφυτη δημιουργική ικανότητα του παιδιού» απουσιάζει απ’ όλο το κείμενο. Η αποδοχή της έμφυτης δημιουργικότητας θα σήμαινε αποδοχή και της ικανότητας για αυτοδημιουργία και αυτοκυβέρνηση, κάτι που φοβούνται όπως διάολος το λιβάνι. 

Όλο το πόρισμα της επιτροπής έχει τη ρίζα του στη φιλοσοφία, που γεννήθηκε στον καιρό της Φεουδαρχίας και υποτίθεται ότι οδήγησε στην «καλώς εννοούμενη» κεφαλαιοκρατία και τον ρεπουμπλικανικό κοινοβουλευτισμό –και όχι δημοκρατικό, όπως ψευδώς μεταφράζεται. Πρόκειται για τη θεωρία των «κοινωνικών συμβολαίων», τα οποία πρέπει να υπάρξουν για αντιμετωπιστεί η φυσική ή επίκτητη κακότητα των ανθρώπων. Τόμας Χομπς και Ζαν Ζακ Ρουσσώ, η σκοταδιστική και η διαφωτιστική αντίληψη για τη φύση του ανθρώπου και το ρόλο του κράτους, ανταμώνουν σε ένα πόρισμα.  Από κει μας έρχονται το «Συμβόλαιο Τιμής» και ο «Κώδικας Δημοκρατικού Ανθρωπισμού», ως λύσεις Παιδείας.

Στην αντίπερα όχθη, το αντίθετο της άποψης των κοινωνικών συμβολαίων, ως προϋπόθεση ειρηνικής συνύπαρξης και αναζήτησης αληθείας, βρίσκεται το, από εμπειρία βγαλμένο, του Αριστοτέλη «το αληθεύειν εστί κοινωνείν» ή το παρόμοιο και ευκρινέστερο του Ηράκλειτου «Εάν μεν κοινωνήσωμεν αληθεύομεν, εάν δε ιδιωτεύσωμεν ψευδόμεθα». Η κοινωνία της ελληνικής πόλης δεν προϋποθέτει συμβόλαια, φιλοσοφικές θεωρίες και διακηρύξεις ανθρωπισμού για να υπάρξει. Δεν μετατρέπει το κοινωνικό σε νομικό και ιδεολογικό ζήτημα. «Δεν γέννησαν οι Έλληνες ιδεολογικά προτάγματα: αφηρημένα αξιώματα ερμηνείας της πραγματικότητας, προστακτικές οργάνωσης του βίου- δεν προέβαλλαν πεποιθήσεις, αρχές, ιδεατούς στόχους, κανόνες χρηστικούς»(Χρήστος Γιανναράς). Μας άφησαν το κοινωνείν, ως την έμπρακτη απόδειξη κάθε ιδέας και νοητικής σύλληψης. Μας άφησαν την αναζήτηση και ανάδειξη της αλήθειας μέσα στις ελεύθερες, ισότιμες και αγαπητικές σχέσεις των ανθρώπων.

Δεν χρειαζόμαστε Κράτος, αυταρχικό ή δήθεν δημοκρατικό. Χρειαζόμαστε Δημοκρατία, Εκκλησία, Δήμο, Κοινότητα, ως διαδικασία και προϋπόθεση επαναστατική. Εκεί βρίσκεται και η Παιδεία κι όχι στο λόγο της ολιγαρχικής κοινοβουλευτικής εξουσίας, που δεν διστάζει να γίνει αυταρχική, όταν απειλούνται από το πλήθος τα συμφέροντα  των λίγων. Αυτά λείπουν κι αυτά είναι τα ζητούμενα, που πρέπει γίνουν, με πράξεις και αποδείξεις, τα επιδιωκόμενα.  

Αυτό είναι το κακό και το λάθος, τόσο της Δύσης όσο και του πορίσματος.

Θέλουμε μία Παιδεία, που να παράγει ηγέτες –τόσους πολλούς ηγέτες, που να μη χρειάζονται ηγέτες. Για όσους τους ψάχνουν ακόμα, για μας που τους αναζητούμε ως αρχικό καταλύτη,  τα χαρακτηριστικά του ηγέτη βρίσκονται στην ευαγγελική ρήση «ο ταπεινώνων εαυτόν υψωθήσεται».

Απαίδευτου του Έλληνος

ΥΓ: Ένα Συμβόλαιο Τιμής, υπαγορευμένο από το κράτος, μεταξύ ενός δεκάχρονου και του Κράτους, είναι εικόνα ανεκτίμητη. 

( ο Γρηγόρης Αυξεντίου, εικονογραφημένος από τον Γιάννη Γίγα)