Παροιμία: "Μαζί διαβάζουμε και χώρια καταλαβαίνουμε".

Νικόλαος Καρατσόρης: «Παραχαράκτες της ιστορίας είναι οι αναγνώστες και όχι αυτοί που την έγραψαν… Στην καταιγίδα των πληροφοριών που εκτιθέμαστε κάθε μέρα  δεν υπάρχει ούτε μια αχτίδα γνώσης»(2014).

Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΙΩΝΑ ΔΡΑΓΟΥΜΗ:

Με αφορμή τις τιμές που απέδωσε η Χρυσή Αυγή στον Ίωνα Δραγούμη, κάποια στιγμή, προέκυψε ένας διάλογος, για το τι ήθελε να πει ο λογοτέχνης, πολιτικός και διπλωμάτης Ίων Δραγούμης.

Στο διάλογο έλαβαν μέρος δύο καταστάσεις , εμφορούμενες από συγκεκριμένες ιδεολογίες:

Ο Φίλιππος Δραγούμης, δημοτικός σύμβουλος με τον Καμίνη και, κατά δήλωση, οικολόγος, αλλά και  φιλελεύθερος.

Και η Χρυσή Αυγή, κατά δήλωση της, εθνικιστικό κόμμα.

Για να εμπλακεί κάποιος σε μια συζήτηση πρέπει να έχει ή να δηλώσει ιδεολογική ταυτότητα. Εμείς που δεν έχουμε κάποια τέτοια ταυτότητα, παρεμβαίνουμε στη συζήτηση ως παρείσαχτοι.

Μη ρωτάτε "τι γυρεύει η αλεπού στο παζάρι;". Βγάλτε μόνοι τα συμπεράσματα σας.

Τι είπε, λοιπόν, ο Ίων Δραγούμης, σύμφωνα με τους αναγνώστες του;

Ο Φίλιππος Δραγούμης, αναφερόμενος στην Χ.Α., γράφει(8-8-2013):

• "Ο Ίωνας αγωνίστηκε για την Ελλάδα. Υπήρξε πάντοτε δημοκράτης, ένας ελεύθερος άνθρωπος, ανοιχτός σε νέες ιδέες.
• Γι΄ αυτόν ο ελληνικός πολιτισμός είχε μια ανοιχτή και πλατεία έννοια, που απέχει πάρα πολύ από τον φασισμό και την ξενοφοβία που πρεσβεύουν οι σημερινοί ναζί της Χρυσής Αυγής.
• Είναι τουλάχιστον ντροπή άνθρωποι που ενστερνίζονται διδαχές του Χίτλερ και του ρατσισμού να εμφανίζονται ως τιμητές της μνήμης ενός ανθρώπου υπέρμαχου της δημοκρατίας και της φιλίας μεταξύ των λαών.
• Η αγάπη του Ίωνα για την Ελλάδα ουδέποτε σηματοδότησε μίσος για όλους τους άλλους γειτονικούς μας λαούς. Το όραμά του υπήρξε η συνύπαρξη των λαών των Βαλκανίων και όχι η περιχαράκωση μέσω κακώς εννοούμενου εθνικισμού που οδηγεί σε τραγωδίες και ακρότητες".

Η Χρυσή Αυγή απάντησε, από την ιστοσελίδα της, την ίδια μέρα:

Η απάντηση είναι μία παράθεση αποσπασμάτων, από κείμενα του Ίωνα Δραγούμη. για να δείξουν την κοινή  ιδεολογική τους ταυτότητα. (Για λόγους οικονομίας κειμένου, επιλέγουμε αποσπάσματα, με την ελπίδα ότι δεν θα παραχαράξουμε κι εμείς, ως αναγνώστες, την τρέχουσα ιστορία). Έγραψαν:

Για το "Μακεδονικό ζήτημα":

• «Έτσι θα προετοιμαστούν οι Έλληνες της Τουρκίας και για να μπορέσουν να σηκωθούν στο πόδι ενάντια στο Τουρκικό το κράτος, όταν έρθει ο καιρός και η περίσταση (και εμείς όλοι πρέπει να τον φέρουμε τον καιρό και την περίσταση, γιατί βέβαια  δε θα έρθει εξ ουρανού) και αποφασιστεί το πράμα απ’ όλους τους Έλληνες. Έτσι και οι εξωμερίτες θα βοηθήσουν τον αγώνα για την ένωση της φυλής.»

(Να σημειώσουμε, για όσους δεν το ξέρουν, ότι ο Ίωνας Δραγούμης, ως διπλωμάτης στο Μοναστήρι, ήταν αυτός που ξεκίνησε την οργάνωση των Ελλήνων της Μακεδονίας, κατά των Βουλγαρικών Κομιτάτων, επειδή διέγνωσε ότι οι κοινότητες των Ελλήνων κινδυνεύουν από μια επαναστατική διαδικασία κατά των Τούρκων, με ηγέτες τις Βουλγαρικές επιτροπές. Κινδύνευαν τόσο από τον "εκβουλγαρισμό" όσο και από αντίποινα των Τούρκων. Έτσι ξεκίνησε ο "Μακεδονικός Αγώνας" των Ελλήνων. Ο Παύλος Μελάς ήταν σύζυγος της αδελφής του Ίωνα Δραγούμη).

Γνώμαι του Ίων Δραγούμη – Κοινότης, Έθνος και Κράτος – Απόσπασμα από το «Στρατός και Άλλα» (1909)

• «Ως αφετηρία λαμβάνω την έννοια της Ελληνικής φυλής, εξ αυτής δε συνάγω πολιτικό πρόγραμμα διά το Ελληνικό Κράτος. Διότι υπάρχει το δίλημμα: ή θα κάμη το Ελληνικό βασίλειο πολιτική καθαρώς κρατική, οπότε θα αδιαφορήση δια την πολιτική αποκατάστασιν των έξω των συνόρων Ελλήνων, ή θα κάμη πολιτική πρωτίστως φυλετική και δευτερευόντως κρατική. Είμεθα υποχρεωμένοι να ακολουθήσωμεν  το δεύτερον…»

Γνώμαι του Ίων Δραγούμη – Κοινότης, Έθνος και Κράτος – Απόσπασμα από το «Προγραμματικοί Πολιτικοί Στοχαμοί»

• «Διατεινόμεθα ότι το σημερινό κράτος, δια την αυτοσυντηρησίαν του, έχει απόλυτον ανάγκην πρωτίστως ισχυράς φυλετικής συνειδήσεως…»

Γνώμαι του Ίων Δραγούμη – Κοινότης, Έθνος και Κράτος – Απόσπασμα από το «Προγραμματικοί Πολιτικοί Στοχαμοί»:

• «Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός σοσιαλιστής. Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός πατριώτης. Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να νοιώσω τον εαυτό μου άτομο. Από άνθρωπος μιας τάξης με ορισμένα συμφέροντα τάξης, γίνομαι σοσιαλιστής με την πλατιά έννοια, και θέλω μια καινούρια οικονομία της κοινωνίας μου και των άλλων κοινωνιών. Από στενός πατριώτης, γίνομαι εθνικιστής, με τη συνείδηση του έθνους μου και όλων των άλλων εθνών, γιατί οι διαφορές των εθνών πάντα θα υπάρχουν, και έχω τη συνείδησή τους και χαίρομαι που υπάρχουν αυτές οι διαφορές, που με τις αντιθέσεις τους, με τις αντιλήψεις τους, υψώνουν την ανθρώπινη συνείδηση και ενέργεια. Από άτομο γίνομαι άνθρωπος.»

Ίων Δραγούμης, «Μαρτύρων και Ηρώων αίμα», 1907:

• «Αν είμαστε ζωντανό γένος, δε θα κολλήσωμε στο πολιτικό σύστημα που μας κάθισαν. Το σύνταγμα και οι βουλευτές είναι μια αρρώστεια. Δεν είναι η ζωή μας. Ή θα μας πεθάνη ή θα ψοφήση τέλος πάντων αυτή. Και θα ζήσωμε τότε με άλλο σύστημα πολιτικό, που μας έρχεται καλλίτερα. Πως, χωρίς να μας μελετήσουν, χωρίς να μάθουν καλά το φυσικό μας, μας κόλλησαν βουλευτές και συντάγματα;»

ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ – ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 1903:

• "Τόσο αγαπώ την ελληνική ύπαρξη, που αν ήταν να γίνωμε όλοι άνθρωποι κοσμοπολίτες ή Εβραίοι, θα έλεγα να μην ονομαζώμαστε Έλληνες. Δε χρειάζεται η λέξη Έλληνες, όταν όλοι οι άνθρωποι της γης γίνουν κοσμοπολίτες μιας απέραντης δημοκρατίας. Για ένα τέτοιο ιδανικό, για τους ανθρώπους ενός τέτοιου ιδανικού (ιδανικού του ισοπεδώματος των ανθρώπων) δεν πάει το ωραίο όνομα Έλληνες. Αν δε θέλωμε να είμαστε διαφορετικοί από τους άλλους λαούς, ας μην ονομαζόμαστε Έλληνες. Έλληνες, θα πει κάτι τι ξεχωριστό, εμορφότερο."

Ο Φίλιππος Δραγούμης επανήλθε με αναλυτικότερο κείμενο του στις 18-9-2013, αλλά δεν δόθηκε συνέχεια.

Δεν νομίζουμε ότι υπάρχει κάποιος άνθρωπος που να πιστεύει ότι ο "εθνικισμός" είναι ένα μόνο πράγμα. Όπως ο "φιλελευθερισμός" ή η "Οικολογία" και οι λοιπές ιδεολογίες. Όλες έχουν τις δικές τους παραλλαγές και ερμηνείες.

Ας δούμε τι κάνει η Χρυσή Αυγή με τα αποσπάσματα της:

Επιλέγει κείμενα που αναφέρονται

α) στον Εθνικισμό του Δραγούμη (άρα και στον όμοιο ή παρεμφερή δικό της).

β) στη λέξη "Φυλή", για να τονίσει την ορθότητα του δικού της φυλετισμού(ρατσισμού).

γ) στην απαξιωτική κριτική του Δραγούμη στο πολιτειακό καθεστώς της εποχής, για να τονίσει τη δική της αγάπη σε δικτατορικά πολιτεύματα(Μεταξάς, Χίτλερ, Μουσολίνι, Παπαδόπουλος κλπ).

Ο Φίλιππος Δραγούμης, στο δεύτερο κείμενο του, δίνει έμφαση στην πολυπλοκότητα και ιδιαιτερότητα της σκέψης του Δραγούμη, στην ανοιχτή πολιτική του σκέψη, στην άρνηση του φυλετισμού, στην πίστη του σε μια πολυπολιτισμική Ομοσπονδία της Ανατολής, στην αντιπάθεια του στο "έθνος-κράτος" με ομοιογενή και αποκαθαρμένο από ξένες φυλές πληθυσμό. Προσπαθεί να τονίσει ότι ήταν ένας εθνικιστής διαφορετικός από τη Χ.Α., που δεν συνοδεύεται από το μίσος κατά των αλλοεθνών.

Αμφότεροι κάνουν αυτό που γράφει ο ίδιος ο Φ. Δραγούμης:

"παγώνοντας την εξέλιξη της σκέψης του με την επανάληψη κάποιων δηλώσεων, αφαιρώντας το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της αυτοκριτικής και αυτοανατροπής που ασκούσε διαρκώς, και με τη χρήση των κατάλληλα επιλεγμένων αποσπασμάτων εκτός περιεχομένου, μπορεί κανείς εύκολα να κατασκευάσει ό,τι θέλει".

Εμείς λέμε "παγώνοντας και αποκρύπτοντας", αποκαλύπτουν τη δική τους ιδεολογία για τα πράγματα. Είτε αυτή είναι η άρνηση ή η αγάπη της πατρίδας, είτε ο «κοσμοπολιτισμός» ως υποταγή στις οικονομικές υπερδυνάμεις, είτε ο ρατσισμός, η άρνηση της δημοκρατίας(με την ελληνική σημασία της λέξης) είτε ο επικίνδυνος και αμόρφωτος "εθνικισμός".

Κάποιοι κάνουν «ιστορία» τη δική τους πολιτική άποψη. 

Η δική μας ανάγνωση(χωρίς να θέλουμε να ξαναγράψουμε την ιστορία):

Ο Εθνικισμός του Δραγούμη

Ο  Ίωνας Δραγούμης εχθρευόταν τον πανσλαβισμό, που συμπεριελάμβανε τη Βουλγαρία. Πρότεινε μια ελληνοτουρκική Ομοσπονδία της Ανατολής, για να εμποδιστεί ο εκσλαβισμός των Βαλκανίων και η κάθοδος των Ρώσων στα Βαλκάνια. Στο σημείο αυτό υποτίμησε τον ανερχόμενο εθνικισμό των Νεοτούρκων, αλλά, γρήγορα, το είδε και εγκατέλειψε την ιδέα, όσο βρισκόταν ως διπλωμάτης, στην Κωνσταντινούπολη. Μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους, διαφώνησε με την τακτική της προσάρτησης εδαφών και ήταν αντίθετος στην Μικρασιατική εκστρατεία(Το τελευταίο έβρισκε σύμφωνο και τον Ι. Μεταξά). Ήταν υπέρ της εξόδου στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ σε αντίθεση με το βασιλιά και τους λοιπούς "εθνικόφρονες", που πρότειναν ουδετερότητα, λόγω του φιλογερμανικού προσανατολισμού τους. Πρότειναν ουδετερότητα, τη στιγμή που η Βουλγαρία, ως σύμμαχος των κεντρικών Αυτοκρατοριών, σάρωνε τη Μακεδονία. Έγραψε το άρθρο "Τιμή και Ανάθεμα", όπου η Τιμή ανήκε σε αυτούς που έφτασαν την Ελλάδα ως τη Θεσσαλονίκη και το Ανάθεμα στους ίδιους που άφησαν την Ανατολική μακεδονία και Θράκη στα χέρια των Βουλγάρων.  Διαφώνησε έντονα με την ανταλλαγή πληθυσμών(Τούρκων της Μακεδονίας και Ελλήνων της Μικράς Ασίας). Αυτό τον οδήγησε και σε παραίτηση από το διπλωματικό σώμα. Παρά τον "εθνικισμό" του, δεν προσχώρησε στο Κόμμα των Εθνικοφρόνων, που δημιουργήθηκε το 1913 και εκλέχτηκε δύο φορές ανεξάρτητος βουλευτής Φλώρινας(1915-1916).

Πριν από τους βαλκανικούς πολέμους, ήταν ο πρωτεργάτης της οργάνωσης για τη διάσωση των Ελληνικών Κοινοτήτων της Μακεδονίας από τον τουρκικό ζυγό και τον βουλγαρικό επεκτατισμό:

• «Να ξέρετε πως αν τρέξουμε να σώσουμε την Μακεδονία, η Μακεδονία θα μας σώσει. Θα μας σώσει από την βρώμα όπου κυλιούμαστε, θα μας σώσει από την μετριότητα και από την ψοφιοσύνη, θα μας λυτρώσει από τον αισχρό τον ύπνο, θα μας ελευθερώσει. Αν τρέξουμε να σώσουμε την Μακεδονία, εμείς θα σωθούμε».

Να σημειώσουμε ότι στο βιβλίο του "Μαρτύρων και Ηρώων αίμα"(1907) δεν αναφέρει πουθενά την λέξη "προσάρτηση" ή "απελευθέρωση" της Μακεδονίας. 144 σελίδες είναι πάρα πολλές για να μην υπάρχει μια αναφορά στο "τι μέλει γεννέσθαι". Όλο το βιβλίο είναι η περιγραφή των προσπαθειών της διάσωσης των ελληνικών κοινοτήτων της Μακεδονίας. Βλέποντας τις δυσκολίες, για τον Δραγούμη το σημαντικό δεν ήταν η ενσωμάτωση, αν και τη θεωρεί βασική επιλογή και έναν από τους τρόπους για τη σωτηρία των αλύτρωτων κοινοτήτων. Δεν αρνιέται τη συνεννόηση των λαών της Μακεδονίας, αλλά, τελικά, καταλήγει ότι αυτή είναι αδύνατη, λόγω του Βουλγαρικού επεκτατισμού. Ο Δραγούμης διακατέχεται από ιδανικά και στόχους, αλλά παραμένει προσγειωμένος, για να μην αυτά οδηγήσουν την πατρίδα σε ήττες, όπως συνέβη αργότερα στη Μικρά Ασία.

Χρησιμοποιώντας αποσπάσματα από τα λόγια του Ι.Δραγούμη είναι εύκολο να καταγράψει κανείς αυτό και το αντίθετο του. Το πιο κάτω απόσπασμα θα μπορούσε να θεωρηθεί κείμενο άρνησης του εθνικισμού, αλλά δεν είναι. Δείχνει το βάθος της σκέψης του:

Για την απελευθέρωση των ελληνικών  κοινοτήτων το 1909, μιλά στο "Στρατός και άλλα"(1909):

• "Το κράτος αυτό, η μικρή Ελλάδα, με τα σύνορά της τα κατεβασμένα στους κάμπους της Θεσσαλίας, ή πρέπει να μεγαλώσει ή θα χαθεί... Γι' αυτό πρέπει να μεγαλώσει το κράτος, να κάνει καινούρια σύνορα, πλατύτερα, και να πάρει μέσα στα σύνορα του τα καινούρια τους περισσότερους τουλάχιστο από τους έξω Έλληνες. Όσοι περισσότεροι από τους έξω Έλληνες γίνουν μέσα Έλληνες, τόσο καλλίτερα θα μπορέσουν να σιαχτούν τα οικονομικά του κράτους, όχι μόνο γιατί το κράτος δε θα έχει πια να κοιτάζει τόσους πολλούς εξωμερίτες, μα γιατί θα γίνει και μεγαλύτερος ο τόπος και πιο πλούσιος".

Αλλά, αμέσως πιο κάτω, στο ίδιο κείμενο γράφει:

• "Μα τότε, αφού πρέπει να μεγαλώσει το κράτος, γιατί είναι ψέμα η Μεγάλη Ιδέα; Δεν είναι τάχα το ίδιο πράμα η μεγάλη ιδέα και η ιδέα που λέμε εδώ πέρα, πως πρέπει δηλαδή το κράτος να κάνει σύνορα πλατυτέρα και να πάρει στα σύνορα του μέσα και τους εξωμερίτες τους περισσότερους; Όχι. Η μεγάλη ιδέα είναι μια θύμηση που απόμεινε, χώθηκε βαθειά και φώλιασε μέσα στην ψυχή του Ρωμιού, από τον καιρό που οι Τούρκοι, στα 1453 πήρανε την Πόλη".

Και συνεχίζει: 

• Και είπαν οι γραμματισμένοι: «Όπως στο Ρωμαϊκό αρχαίο κράτος, άμα δόθηκε ισοπολιτεία σ' όλους τους λαούς, οι Έλληνες κατάφεραν κ' έκαναν το Ανατολικό τμήμα του σιγά σιγά κράτος Ελληνικό, παίρνοντας την πολιτική εξουσία στα χέρια τους, ― έτσι και στο Τούρκικο το κράτος, που κι αυτό κατάχτησε την Ανατολή, αφού τώρα δόθηκε η ισοπολιτεία, οι Έλληνες πάλι θα πάρουν σιγά σιγά την πολιτική εξουσία στα χέρια τους και θα κάνουν πάλι το κράτος Ελληνικό. Δηλαδή θα ξαναγίνει η Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Η ιστορία επαναλαμβάνεται κατά γράμμα». Μακάρι να μπορούσε να γίνει!
• Μα είπαμε πως οι Έλληνες δεν έχουν πια την επιβολή που είχαν με τον πολιτισμό τους, τον καιρό των Ρωμαίων. Τώρα κανένας ανατολικός λαός δεν έχει τους Έλληνες ανώτερους από τον εαυτό του. Είμαστε όλοι ισοπεδωμένοι μπροστά στους Ευρωπαίους. Λοιπόν γιατί θα υπακούσουν στους Έλληνες, που τους σιχαίνονται κιόλας όλοι τους, επειδή απ' αυτούς όλοι έχουν κάτι ν' αρπάξουν (τα απομεινάρια της πρωτητερινής τους πολιτικής και θρησκευτικής κυριαρχίας; Μήπως έχουν τάχα λόγχες οι Έλληνες για να εξουσιάσουν τους άλλους και να επιβάλλουν το κράτος τους; Μήπως έχουν λάμψη άλλη; Τίποτε. Μονάχα που δεν είναι κακοί έμποροι. Μα και γι' αυτό ακόμα πρέπει να χαντακωθούν. Πώς θα ζήσουν οι άλλοι; Ώστε το Τούρκικο το κράτος δε θα γίνει με τον καιρό Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Και είναι όχι περιττό, μα βλαβερώτατο, για το έθνος, να κατασκορπά την ενέργεια του δεξιά κι' αριστερά, άσκοπα.

Κι έβαλε από κάτω μια σπουδαία φράση, που σήμερα, κάποιοι "αναγνώστες" και αντιγραφείς της ιστορίας θεωρούν ασήμαντη:

"Οι ιδέες πρέπει να συμφωνούν με τα πράματα, και για να συμφωνούν πρέπει να βγαίνουν απ' αυτά".

Και προτείνει ΝΕΟ ΙΔΑΝΙΚΟ:

• ΝΕΟ ΙΔΑΝΙΚΟ. Και άμα βγάλουμε από τη θύμησή μας για πάντα την Πόλη και το Βυζαντινό κράτος, και ξερριζώσουμε τη μικρή σπίθα της ελπίδας που τρεμολάμπει ακόμα, τι θα απομείνει στην ψυχή του Έθνους; Ποια ιδέα θα πάρει τη θέση της Μεγάλης Ιδέας; Ποιο είναι το ιδανικό που θα βάλει το έθνος να σαλέψει πάλι, να ζωντανέψει, να κουνηθεί σύσωμο προς κάποια διεύθυνση;
• Το Ελλαδικό κράτος, είπαμε, αναγκαστικά θα μεγαλώσει, για να υπάρξει. Το Τ ο ύ ρ κ ι κ ο κ ρ ά τ ο ς λ ο ι π ό ν π ρ έ π ε ι ν α δ ι α λ υ θ ε ί τουλάχιστο στην Ευρώπη και στα νησιά, αφού το Ελληνικό κράτος θα μεγαλώσει πάντα εις βάρος του Τούρκικου. Ας κρατήσουν οι Τούρκοι την Πόλη. Καλλίτερα αυτοί. Οι Έλληνες άρα πρέπει να πάρουν από το Τούρκικο κράτος όσα μπορούν περισσότερα, (μαλώνοντας ή συναγροικούμενοι με τους άλλους λαούς της Ανατολής), τη Μακεδονία, την Ήπειρο, τα Νησιά, ως την Κύπρο.
• Πρέπει να θέλει κανείς εκείνο που μπορεί και να μη φουσκώνει τα μυαλά του με ονείρατα και στείρους πόθους μεγαλείων που δε γίνονται. Πρέπει να ξεκαθαρίζει κανείς το τι θέλει.
• Τα ονείρατα κ' οι υπερβολικοί πόθοι παραλύουν και τον άνθρωπο και τα έθνη. Αν γίνει πάλι άξιο το έθνος, είναι δική του πάλι αργότερα και η Πόλη, και η Ανατολή και ό,τι άλλο θέλει.
• ...το πρόβλημα του Ελληνισμού δεν είναι το να διοικηθεί τέλεια η Μικρή Ελλάδα, ούτε το να καταφερθεί η Μεγάλη Ιδέα. Άλλο είναι το πρόβλημα. Το πρόβλημα είναι να ενωθεί μιαν ώρα αρχήτερα η Ελληνική φυλή σ' ένα κράτος δυνατό, για να ζήσει καλλίτερα και να δείξει η φυλή τη δύναμή της. Ο αγώνας όλων μας ας είναι αυτός, και ας μη σκορπίζεται σε άσκοπες ενέργειες η δύναμη της φυλής.

Πίστευε, όχι αστήρικτα, ότι οι Έλληνες θα ήταν οι κυρίαρχοι αυτού του κράτους, αν και μειοψηφία. Αποτελούσαν την πιο μορφωμένη ομάδα πολιτών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ήταν η μεγάλη και μεσαία αστική τάξη της Αυτοκρατορίας.

Από αυτά τα λίγα, προκύπτει ότι υπάρχουν εθνικιστές και "εθνικιστές". Ο Δραγούμης δεν ήταν θεωρητικός. Ήταν πρώτα απ' όλα ρεαλιστής.

Η ταύτιση του Δραγούμη με κάτι άλλο και εκτός της εποχής του γίνεται μόνο για "ίδιο όφελος". Η ύστερη σκέψη του Δραγούμη δεν ταυτίζεται με την πρώτη. Μελετά και στοχάζεται, πάντα, πάνω στην πραγματικότητα, για να εξάγει τα δικά του συμπεεράσματα. Ποιοι είναι αυτοί , λοιπόν, που προσπαθούν να ταυτίσουν τέτοιο τρόπο σκέψης  με κάτι μεταγενέστερο ή σημερινό;

Ο "Φυλετισμός" του Δραγούμη

Η χρήση της λέξης "Φυλή", από τον Ίωνα Δραγούμη έχει τη σημασία του "Έθνους" ή του "Γένους". Όπως, οι λέξεις Ρωμηός, Γραικός και Έλληνας ήταν ταυτόσημες(κι ας προσπαθούν, σήμερα, κάποιοι να δώσουν άλλες ερμηνείες). Ο Δραγούμης χρησιμοποιούσε τη λέξη "Αρβανίτες" ως ταυτόσημη έννοια της λέξης "Αλβανοί", κάτι που σήμερα κάποιοι θεωρούν διαφορετικό πράγμα.

• Στην Α λ β α ν ί α κάθονται οι Αρβανίτες, συγγενικός μας λαός, που εχθρεύεται τους Σλάβους. . . Αλλά τους γέλασαν τους Αρβανίτες πως είμαστε εχθροί τους, πως δε θέλουμε να προκόψουν μήτε να φτιάσουν κι αυτοί το έθνος τους. Τους Αρβανίτες εμείς τους αγαπούμε, είναι αδέρφια μας και θέλουμε το καλό τους, και έχουμε, όπως κ' εκείνοι, εχθρούς τους Σλάβους. Λοιπόν πάντα αδελφικά μαζί τους πρέπει να ζούμε, μαζύ να πολεμούμε τους Σλάβους. (Α' ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΣΚΛΑΒΩΜΕΝΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΛΕΥΘΕΡΩΜΕΝΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ)

Για τον Δραγούμη, η διαφοροποίηση των εθνών είναι θέμα γλωσσικής και πολιτισμικής συγγένειας. Θα ανατρίχιαζαν οι οπαδοί της εξ αίματος φυλετικής συγγένειας των εθνών, αν, πραγματικά, είχαν διαβάσει τον Δραγούμη ή τον διάλογο(υποθετικό ή όχι είναι αδιάφορο) ενός Βούλγαρου κι ενός Έλληνα στις φυλακές της Μακεδονίας(σελ.95-102, "Μαρτύρων και Ηρώων αίμα"):

• (σελ. 99, μιλά ο Έλληνας): "Δεν μπορείτε να αρνηθήτε πως έχουμε μεγάλη επιρροή στους πληθυσμούς που μιλούν μακεδονικά, όπως έχουμε μεγάλη επιρροή και σε κείνους που μιλούν τα κουτσοβλάχικα. Δε μέτρησα τις σταλαγματιές σλαυικό αίμα που τρέχουν στις φλέβες των Μακεδόνων χωρικών, όπως και στις δικές μου ίσως, αλλά βλέπω ένα πράμα, βλέπω ένα γεγονός, ότι έχουμε τρισμέγιστη επιρροή στους πληθυσμούς αυτούς".

Και όταν λέει αλλού "Η κληρονομικότητα είναι τρισμέγιστη δύναμη" είναι που έχει διαβάσει τον Δαρβίνο και δεν της προσδίδει μεγαλύτερη αξία από την επίδραση του κλίματος, του πολιτισμού ή της κοινής ιστορίας πάνω στον άνθρωπο. Όπως, είδαμε σε προηγούμενο απόσπασμα, θεωρεί το Ελληνικό έθνος ανώτερο από άλλα, γιατί αυτό έχει να κάμει με τη μορφωτική - πολιτισμική κληρονομιά και με την υπαρκτή στις μέρες του επιχειρηματική και οικονομική υπεροχή. 

Απευθυνόμενος στον Γ. Σκληρό:

• "Αν με τον καιρό σβυστούνε οι διαφορές, ― αν οι συγκοινωνίες γίνουν τόσο γρήγορες και τέλειες, που να μπορεί ο άνθρωπος σήμερα να γεννιέται στο Τουμποκτού και αύριο να βρίσκεται στο βόρειο πόλο, μεθαύριο στη Νέα Υόρκη, και την άλλη μέρα στην Τεχεράνη, ― αν οι επιγαμίες μεταξύ των ανθρώπων των τωρινών εθνών γίνουν πυκνότερες, ― αν καταργήσουμε τα κλίματα, γινόμενοι νομάδες, όπως μπορεί μπορεί μια μέρα να συμβεί, ― τότε βέβαια, ύστερα από αιώνες, θα καταντήσουμε κοσμοπολίτες, τότε βέβαια και η κληρονομικότητα θα αρχίσει να γίνεται κοινή σ' όλους τους ανθρώπους, και δε θα υπάρχουν χωριστές κληρονομικότητες, και χωριστά επομένως έθνη, αλλά μια κληρονομικότητα και έ ν α έθνος ― η α ν θ ρ ω π ό τ η .
• Όμως πάντα θα υπάρχουν μάζες ανθρώπινες, που θα ξεχωρίζουνται με σύνορα αναμεταξύ τους, και τους ανθρώπους της κάθε μάζας θα τους συνδέουν κάποια συμφέροντα κοινά. Δε θα είναι έθνη, μα θα είναι μάζες. Μονάχα οι λέξες αλλάζουν! Και η Α ν ά γ κ η, η Μοίρα η παντοτεινή, θα ορίζει αιώνια και θα κυβερνά τους ανθρώπους.

Είναι βέβαιο ότι η Χρυσή Αυγή θα ανατριχιάζει στην ιδέα του ελληνοτουρκικού κράτους.

Οι έννοιες "Κράτος", "Κοινότητα" στον Δραγούμη

Ο Δραγούμης δεν αμφισβητεί το πολιτειακό καθεστώς της "Βασιλευομένης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας". Δεν αμφισβητεί ούτε τη βασιλεία ούτε τον κοινοβουλευτισμό.  Ασκεί δριμεία κριτική σε αυτό που είναι το κοινοβούλιο και αντιτίθεται με σφοδρότητα στον συγκεντρωτισμό του Κράτους, όπως μας τον επέβαλλαν οι Δυτικοί, μέσω των τοποτηρητών βασιλιάδων.

Ο Δραγούμης μιλά, κατ΄επανάληψη, για την επαναφορά της Κοινοτικής δομής του Ελληνικού Κράτους, όπως ήταν διαχρονικά, από την Αρχαία Ελλάδα, την εποχή του μεγάλου Αλεξάνδρου, τους Ρωμαίους, τους Βυζαντινούς, τους Βενετσάνους, έως  και τους Οθωμανούς.

Ίσως, αυτή να είναι και η πλέον αξιοπρόσεκτη πολιτική σκέψη του Ίωνα Δραγούμη. Αυτή τη σκέψη αποφεύγουν οι "Φιλελεύθεροι", οι ¨Εθνικιστές", οι "Σοσιαλιστές" και όλες οι κυρίαρχες ιδεολογίες του σήμερα.

Αυτή τη σκέψη απέφυγαν όσοι ενεπλάκησαν στον προαναφερθέντα διάλογο.

Ο Ίων Δραγούμης ήταν ΔΗΜΟΚΡΑΤΗΣ, με την αρχαία και διαχρονική ελληνική έννοια του όρου.

ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ. ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ. 

Αυτό το τελευταίο δεν μπορεί παρά να γίνει ακατανόητο από όσους έχουν υιοθετήσει ιδεολογίες, που φύτρωσαν σε άλλους τόπους, αφορούσαν άλλα έθνη και άλλες εποχές.

Γράφει στο άρθρο "Στρατός και άλλα". Διαβάστε και κρίνετε:

• "...με τον αγώνα αυτόν για την ένωση θα διορθωθούν κάπως, εξόν από τα οικονομικά, και οι χαραχτήρες, γιατί δε φτάνει μόνο χρήμα για να φτειαστεί κράτος. Δεν είμαστε δυνατοί οικονομολόγοι, (δηλαδή στενόμυαλοι θετικιστές), για να στοχαζόμαστε τον κόσμο μόνο οικονομολογικώς. Οι χαραχτήρες τονώνονται με την κακοπέραση και τον αγώνα, και χαλαρώνονται με την ησυχία και την καλοπέραση".
• "...Ως τόσο, και έτσι που είναι το κράτος, και ως που να μεγαλώσει, μπορεί κάπως καλλίτερα να διοικηθεί, αν δηλαδή διοικηθεί φ υ σ ι κ ώ τ ε ρ α, Ε λ λ η ν ι κ ώ τ ε ρ α, και τότε θα περιοριστούν μερικές χάρες που φέρνουν σπατάλες, και θα εντοπισθούν μερικά ρουσφέτια επαρχιακά στις επαρχίες τους, αντί να μολύνουν όλο τον οργανισμό του κράτους. Μα πώς θα γίνει αυτό, θα το δείξουμε στον παράγραφο 4".
• Και τώρα ξεκαθαρίζονται τα χρέη του καθενός:

1) Οι Έλληνες του κράτους πρέπει να προσπαθήσουν να διοικηθούν όσο γίνεται φυσικώτερα, αν όχι για τίποτε άλλο παρά μόνο για να κάνουν στρατό, που θα βοηθήσει την ένωση της φυλής. Η φυσικώτερη διοίκηση για τους Έλληνες είναι η τοπική αυτοδιοίκηση, που θα ελαφρώσει το κράτος από πολλά βάρη και πολλές σκοτούρες, αφίνοντάς το πιο ήσυχο για να κοιτάξει το στρατό του και την εξωτερική του πολιτική.

2) Οι εξωμερίτες Έλληνες πρέπει να οργανώσουν τις κοινότητές τους έτσι, που να διατηρούν μονάχοι τους όλα τα σκολειά τους και να είναι έτοιμοι πάντα για να υπερασπίζονται από κείνους που επιβουλεύονται την ύπαρξή τους και για να σηκωθούν ενάντια στον Τούρκο (στην Ευρώπη και στα Νησιά).

3) Παράλληλα μ αυτά τα χρέη, όλοι μαζί οι Έλληνες έχουν χρέος να μεταρρυθμίσουν την παιδεία τους. Και αυτή θα μεταρρυθμιστεί προ πάντων με το να πάρουν τη φυσική τους γλώσσα, τη ζωντανή, όργανο διδασκαλίας, και να μιλούν και να γράφουν τη γλώσσα τους ελεύτερα, και πάντα, χωρίς ντροπή μην τους ονομάσει κανείς αγράμματους.

• Ο αγώνας για την ένωση της φυλής, γινόμενος απ' όλους τους Έλληνες, θα σιάξει το χ α ρ α χ τ ή ρ α μ α ς τ ο ν α ν θ ρ ώ π ι ν ο. Ο ίδιος αγώνας, μαζί και με την τοπική αυτοδιοίκηση, θα σιάξουν, όσο παίρνει, και τ ο ν π ο λ ι τ ι κ ό μ α ς χ α ρ α χ τ ή ρ α . Το ελεύτερο μεταχείρισμα της φυσικής μας γλώσσας θα βάλει σε τάξη το φορτωμένο και στραβωμένο και μαραντζιασμένο μ υ α λ ό μ α ς, και θα ταφήσει ελεύθερο να γεννοβολήσει.
• Το ένα απ' αυτά να γίνει μονάχα, δε φτάνει. Πρέπει, να γίνονται όλα μαζί και παράλληλα, γιατί είναι όλα σχετικά και στενά δεμένα. Και το ένα φέρνει το άλλο.

Και η παράγραφος 4:

• ΦΥΣΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ. Φυσική διοίκηση στο Ρωμέικο από τότε που φανερώθηκε στον κόσμο, είναι η τοπική αυτοδιοίκηση. Οι αρχαίοι ζούσαν σε πολιτείες, που η κάθε μια με τα τριγυρινά χωριά της ήταν και κράτος ιδιαίτερο με πολιτική αυθυπαρξία, η Αθήναι, η Σπάρτη, η Θήβα, τα Μέγαρα, η Κόρινθο, η Κέρκυρα, η Αίγινα, η Συρακούσα, κτλ. Ύστερα παρουσιάστηκε ένας βασιλιάς Αλέξαντρος, Έλληνας εξαιρετικός και μοναδικός, και υπόταξε τις πολιτείες αυτές, μαζί με τόσους άλλους λαούς. Αυτός πήρε από τις πολιτείες την πολιτική τους ανεξαρτησία, αλλά τους άφησε την αυτονομία, δηλαδή τοπική αυτοδιοίκηση.
• Έπειτα οι Ρωμαίοι, πολιτικοί ανοιχτομάτες, που δεν παν να αφανίσουν εκείνο που σε κάθε τόπο υπάρχει, παρά το μεταχειρίζονται για τους δικούς των τους πολιτικούς σκοπούς, οι Ρωμαίοι, σαν τον Αλέξαντρο, άφησαν τις Ελληνικές πολιτείες να κυβερνιούνται μοναχές τους, και αυτοί κράτησαν την πολιτική κυριαρχία. Ας σηκωνόταν η Σπάρτη να χτυπήσει τις Ρωμαϊκές λεγεώνες!
• Το Βυζαντινό κράτος ήταν συνέχεια του Ρωμαϊκού και άφησε κι αυτό τοπική αυτοδιοίκηση στις ελληνικές πολιτείες.
• Οι Βενετσάνοι, άλλοι πάλε τετραπερασμένοι πολιτικοί κι αυτοί, όταν κατάχτησαν τα νησιά και τις παραθαλάσσιες πολιτείες τις ελληνικές, έκαναν γραφτές συνθήκες μαζί τους και τις άφησαν κι αυτοί να διοικούνται οι ίδιες, προσκυνώντας μονάχα το βενετσιάνικο λεοντάρι.
• Οι Φράγκοι όπου πέρασαν, τα ίδια έκαναν, χωρίς συνθήκες όμως.
• Οι Τούρκοι, πιο βάρβαροι, μα όχι λιγώτερο πολιτικοί, αναγνώρισαν την τοπική αυτοδιοίκηση στους Ελληνικούς τόπους, μη μπορώντας μήτε να κάνουν τους χριστιανούς μουσουλμάνους, μήτε να τους κόψουν τη γλώσσα, (όπως σκόπευαν), μήτε να μπουν στο νόημα της χριστιανικής διοίκησης, μη θέλοντας κιόλας να φορτωθούν ξένες έννοιες. Κάθονται ήσυχοι οι χριστιανοί, κάνουν τις διάφορες αγγαρείες, πληρώνουν τους φόρους, κανονικούς και ακανόνιστους; Τι άλλο ήθελε ο κυρίαρχος;
• Αυτά γίνονταν αιώνες, και ως τα τώρα.
• Τώρα ήλθε το Ελλαδικό το κράτος, και μ' ένα βαυαρέζικο νόμο αποκεφάλισε τη φυσική Ελληνική διοίκηση, ισοπέδωσε τάχα τις πολιτείες, τα χωριά και τους ανθρώπους, κατάστρεψε δηλαδή τις κοινότητες, και έχωσε τους ισοπεδωμένους Έλληνες σ' ένα στενό παπούτσι, που είναι μονάχα η τελευταία διοικητική διαίρεση του κράτους και λέγεται δήμος. Δηλαδή τι έκανε το κράτος; Όχι μόνον αφαίρεσε τα 9/10 από τα δικαιώματα και τα χρέη που είχαν οι πολιτείες και τα χωριά, αλλά και αναποδογύρισε τον οργανισμό τους. Ο Καποδίστριας, πιο έξυπνος, είχε αφήσει τις κοινότητες, γιατί δεν πάει ένας κυβερνήτης να αφανίζει τη βάση που στέκεται επάνω ο λαός του. Όταν πάω να φορέσω ένα ρούχο, δεν του αλλάζω τα φάδια του!
• Και οι Βούλγαροι, οι έξυπνοι, ένοιωσαν ποια είναι η δύναμη του Ρωμιού, η κοινότητά του. Και επειδή είναι στην τωρινή Βουλγαρία λιγοστοί Ρωμιοί, (καμιά εκατοστή χιλιάδες), και αποφάσισαν να τους βγάλουν από τη μέση ή να τους αφομοιώσουν, σοφίστηκαν, τι νομίζετε; Ο,τι σοφίστηκε και το Ελλαδικό κράτος. Να αφανίσουν δηλαδή τις Ελληνικές κοινότητες. Χωρίς κανένα νόμο βαυαρέζικο αυτοί, έσβυσαν μια μέρα τις κοινότητες, άρπαξαν εκκλησίες, σκολειά, κοινοτικές περιουσίες, έκαψαν χωριά, έδιωξαν τους δεσποτάδες, εμπόδισαν τους δασκάλους, τους παπάδες, τους εφόρους, και παν και οι κοινότητες και η ελληνική ζωή!
• Στην Τουρκιά όμως ακόμη υπάρχει η τοπική αυτοδιοίκηση, με τον τύπο της κοινότητας. Στην Αίγυπτο κάθε μέρα γ ί ν ε τ α ι. Στην Αμερική το ίδιο. Όπου δέκα Έλληνες, εκεί και κοινότητα. Κυβερνούνε τα ιδιαίτερα τους μοναχοί τους, και υποτάζονται κατά τα άλλα στους νόμους του κράτους όπου βρίσκονται. Δηλαδή τι κάνουν οι δέκα Έλληνες που βρέθηκαν μαζί; Πρώτα φέρνουν τις γυναίκες τους ή παίρνουν γυναίκες. Έπειτα χτίζουν το σπίτι τους, μια καλύβα. Ύστερα κάνουν παιδιά και παράδες, και μαζεύουν χρήματα και για το κοινό, και χτίζουν πρώτα ένα εκκλησιδάκι, και τέλος φτειάνουν και το σκολειό για τα παιδιά τους, δηλαδή φέρνουν έναν κουτσοδάσκαλο. Τις μικροδιαφορές που έχουν αναμεταξύ τους, μοναχοί τους τις ξεδιαλύνουν. Και ποτέ δεν αμφισβητούν την πολιτική κυριαρχία του κράτους όπου βρέθηκαν. Κυβερνούν μονάχα τα δικά τους, όσα μεταξύ τους, έξω από ξένους, ταιριάζει να γίνονται. Και αυτό το ξέρουν καλά οι Έλληνες, όσο και να τρώγονται αναμεταξύ τους.
• Αφότου η Ελλάδα έκανε αυτή την ασύγκριτη στραβοκεφαλιά, και κατάργησε τις κοινότητες, σα να ήταν παλιοπάπουτσα, αφότου συγκέντρωσε όλες τις δουλειές στο κράτος, που το διαίρεσε σε δήμους, πάει κατά διαβόλου. Αυτά που θαυμάζουν τους Άγγλους, χωρίς να ξέρουν γιατί, ας θαυμάσουν στην Αγγλία την τοπική αυτοδιοίκηση, που αν και τρισμέγιστο κράτος, δεν την κατάργησε, παρά την άφησε, την υποστήριξε και τη μεταχειρίζεται.
• Αφού οι Ρωμιοί της Καλαμάτας, ας πούμε από αιώνες τώρα συνήθισαν να κυβερνούν τις τοπικές δουλειές τους μοναχοί τους, τι έρχεται κι ανακατεύεται το κράτος; Τι έχει να κάνει στην Καλαμάτα; Το πολύ να γυρέψει φόρους λογικούς, και να τους εισπράξει με το καλό ή με το κακό, να διατηρεί χωροφύλακες, να επιθεωρεί τα σκολειά, τις εκκλησιές και τα τοπικά δικαστήρια, να κάνει κανένα ανώτερο δικαστήριο ή σχολείο, αν είναι ανάγκη, να αναλάβει κανένα μεγάλο δημόσιο έργο από κείνα που το κοινό της Καλαμάτας μοναχό του δεν μπορεί να καταφέρει, δρόμο, σιδερόδρoμο, λιμάνι, φάρο, στρατώνα. Οι Ρωμιοί της Καλαμάτας όλα τα άλλα ξέρουν να τα κάνουν, και καλλίτερα μάλιστα από το Κράτος, γιατί τους ενδιαφέρουν περισσότερο και πιο αληθινά, ξέρουν να συμβιβάσουν οι ίδιοι τις μικροδιαφορές τους, ξέρουν να κάνουν τοπικούς δρόμους, μικρά γεφύρια, νεκροταφεία, νοσοκομεία, βρύσες, φυλάγουν πολύ καλά μοναχοί τους τα αμπελοχώραφά τους και τα δάση τους, φτειάνουν και συντηρούν οι ίδιοι τα σκολειά τους και τις εκκλησιές τους. Γιατί ανακατεύεται και σ' αυτά το κράτος; Ποιος το προσκάλεσε; Αν το κράτος πρέπει να χώνει κι αυτού τη μύτη του, ας επιβλέπει, μονάχα κι ας καταγίνεται με όσα άλλα η κοινότητα δεν μπορεί να κάνει.
• Μα λοιπόν, θα πει κανείς, αφού όλα μπορούν και τα καταφέρνουν μονάχοι τους οι Καλαματιανοί, ποια είναι η δουλειά του κράτους; τι ανάγκη να υπάρχει κράτος; Πρώτα πρώτα δεν είπαμε πως όλα μπορούν να τα καταφέρουν οι ίδιοι. Μπορούν να κυβερνήσουν μοναχοί τους μερικά, τα τοπικά τους. Π ρ έ π ε ι όμως να υπάρχει και Ελληνικό κράτος, γιατί αν δεν υπάρχει, θα υπάρξει άλλο κράτος, ξένο κράτος, που θα έλθει να εκμεταλλευτεί τις Ελληνικές κοινότητες και να τις ορίζει. Ελληνικό κράτος πρέπει να υπάρχει για να διατηρεί την ενότητα της φυλής. Οι Έλληνες πρέπει να υπακούουν πολιτικώς σε Έλληνες και όχι σε ξένους, όπως οι Ιταλοί υπακούουν σε Ιταλούς, οι Άγγλοι σε Άγγλους κτλ. Μονάχα έτσι θα καταφέρει κάτι να κάνει ως έθνος. Και το λέμε αυτό, γιατί, ξέρουμε πως οι Έλληνες έχουν τη φιλοδοξία να δημιουργήσουν κάτι, και ως άτομα και ως έθνος.
• Του Ρωμιού δεν του λείπει η αξιοσύνη να κυβερνιέται πολιτικά ο ίδιος, μα πρέπει μονάχα πρώτα να νοιώσει, με τι τρόπο έζησαν και ζουν οι Έλληνες στον κόσμο, ποιος κοινοτικός οργανισμός τους βαστά. Οι Έλληνες ζουν π ά ν τ α σ ε κ ο ι ν ά ι δ ι ο κ υ β έ ρ ν η τ α . Λοιπόν ο Έλληνας ή οι Έλληνες, που θα κυβερνήσουν πολιτικά τους Έλληνες, πρέπει όχι να καταστρέψουν τα κοινά αυτά, παρά να τα αφήσουν, να τα περιποιηθούν, να τα μεταχειρίζονται, να τα εκμεταλλεύονται πολιτικά. Μ' άλλα λόγια είναι ανάγκη να κάνουν ίσα ίσα το αντίθετο από κείνο που έκανε ως τώρα το Ελλαδικό κράτος.
• Μα πώς λοιπόν φανταζόμαστε πως μπορεί και πρέπει να είναι ένα Ελληνικό κράτος; Τι δουλειά θα κάνει; Αν δούμε πρώτα τι δουλειές σε κάθε τόπο Ελληνικό μπορεί και καταφέρνει η κοινότητα μοναχή της, και απ' αυτό θα συμπεράνουμε τι απομένει στο κράτος να κάνει.
• Η κοινότητα η Ελληνική μπορεί και καταφέρνει μοναχή της τα ακόλουθα:
• α') Χτίζει εκκλησιές και τις διατηρεί, με παπάδες, καντηλανάφτες κλπ.
• β') Χτίζει σκολειά (με τα χρήματα που δίνουν είτε οι πλούσιοι του τόπου, είτε ο κοσμάκης στους δίσκους της εκκλησιάς, ― γι' αυτό δα πρέπει να υπάρχει η εκκλησιά, ― ή με ταχτικές συνεισφορές), πληρώνει δασκάλους για την κατώτερη, κάποτε και για τη μέση παιδεία.
• γ') Φυλάγει με δραγάτες και δασοφύλακες κοινούς, αμπέλια, χωράφια, βοσκές και δάση, και φυλάγει με τσοπάνηδες κοινούς και αγελαραίους, γιδοπρόβατα, αγελάδες, βώδια και άλογα των ανθρώπων.
• δ') Κάνει και νοσοκομεία με το χρήμα του πλούσιου που το συμπληρώνει με συνεισφορές, ή από την κοινοτική περιουσία που διαχειρίζεται.
• ε') Κάνει και συντηρεί νεκροταφεία, τοπικούς δρόμους μέσα στην πολιτεία και στα περίχωρα, υδραγωγεία, βρύσες και μικρά γεφύρια.
• στ') Με τη δημογεροντία της συμβιβάζει ή δικάζει ιδιωτικές μικροδιαφορές και τιμωρεί μικροκλεψιές, δαρσίματα και τέτοια.
• ζ') Έχει τοπικούς ταχυδρόμους για την πολιτεία μέσα και για τα τριγυρινά χωριά, (μπορεί να έχει και τοπικά τηλέφωνα κτλ.).
• η') Βαστά ληξιαρχικά βιβλία.
• Στο κράτος λοιπόν απομένει να καταφέρει τα ακόλουθα:
• 1) Να επιβλέπει, αν θέλει, όλα αυτά που κάνει η κοινότητα μοναχή της, δηλαδή τα σχολειά, την τοπική ασφάλεια, τη συγκοινωνία, τα φιλανθρωπικά καταστήματα, την υγεία του τόπου, την πρόχειρη δικαιοσύνη, κτλ.
• 2) Να μαζεύει φόρους λογικούς για τις ανάγκες του Κράτους.
• 3) Να κάνει ανώτερα σχολεία, ειδικά σχολεία, πανεπιστήμια και διδασκαλεία, όσα και όπου μονάχα είναι ανάγκη.
• 4) Να έχει χωροφυλακή για τις μεγάλες αταξίες που μπορεί να τύχει να συμβούν, είτε εξ αιτίας τα μαλώματα μεταξύ ανθρώπων της ίδιας κοινότητας, είτε μεταξύ δύο ή τριών κοινοτήτων. Η χωροφυλακή θα ανακατώνεται, μόνον όταν προσβάλλεται η υπόσταση του κράτους. Η χωροφυλακή θα βοηθεί και στη σύναξη των φόρων, όταν είναι ανάγκη, θα φυλάγει και τις δημόσιες φυλακές.
• 5) Να κάνει ανώτερα δικαστήρια όσα και όπου είναι μονάχα ανάγκη. Είδαμε πως η κατώτερη δικαιοσύνη μένει χρέος της κοινότητας.
• 6) Να διατηρεί στρατό και στόλο, όσος χρειάζεται για την ασφάλεια του κράτους από εξωτερικούς εχθρούς, για την περίσταση που θα πρέπει να γίνει πόλεμος για να μεγαλώσει το κράτος, και για να χρησιμεύει το κράτος για φόβητρο και για δύναμη που μπορεί να τραβήξει φιλίες και συμμαχίες άλλων κρατών, και να εμποδίσει τον αφανισμό του έθνους από τους αλλοφύλους.
• 7) Να διατηρεί αντιπροσώπους, λιγοστούς μα διαλεμμένους, στα ξένα κράτη, όπου έχει συμφέροντα, και να φροντίζει προπάντων για τη διάδοση των Ελληνικών προϊόντων στο εξωτερικό.
• 8) Να κάνει, είτε απ' ευθείας, είτε με συμβόλαια με ιδιώτες, τα μεγάλα δημόσια έργα, δημόσιους δρόμους, γεφύρια, σιδεροδρόμους, γεωργικούς σταθμούς, υδραυλικά έργα, τηλεγραφεία, ταχυδρομεία, λιμάνια, τελωνεία, φάρους, και με αυτά και άλλα μέσα (φόρους προστατευτικούς κτλ.) να κοιτάζει πώς να προστατέψει την εγχώρια παραγωγή και βιομηχανία, το εμπόριο και το εμπορικό ναυτικό. Αυτά θα τα αναλάβει το κράτος, όπου και όταν οι κοινότητες και οι εταιρίες δεν μπορούν να τα καταφέρουν μοναχές τους.
• 9) Να έχει νομοθετικό σώμα, μια βουλή από 50 ανθρώπους, που να τους εκλέγουν όλους οι Έλληνες όλου του κράτους, και όχι κάθε επαρχία χωριστά από δυο τρεις. Η εκλογή θα γίνεται με απλή ή διπλή ψηφοφορία. (Ίσως η διπλή είναι καλλίτερη, δηλαδή μ' έναν τέτοιο τρόπο: κάθε κοινότητα να εκλέγει δυο τρεις αντιπροσώπους της, που αυτοί θα εκλέγουν έπειτα τους βουλευτές.).
• Απ' όλα αυτά θα βγουν τα ακόλουθα αποτελέσματα:
• Ι. Θα ενδιαφέρονται περισσότερο οι πολλοί για τον τόπο τους, και θα περιμένουν από την κοινότητα να τους βολέψει τα συμφέροντά τους, και γι' αυτό θα προσπαθούν να κυβερνιέται το κοινό τους όσο γίνεται καλλίτερα. Θα πασκίζουν να τα βολεύουν αναμεταξύ τους τα οικογενειακά, και δε θα τα περιμένουν αδιάκοπα όλα από το κράτος.
• II. Τα ρουσφέτια θα ελαττωθούν ή θα εντοπισθούν στις κοινότητες και δε θα μολύνουν όλη τη διοίκηση του κράτους. Να λείψει, ολότελα το πολιτικό ρουσφέτι δεν είναι δυνατό, μα θα περιοριστούν πρώτα πρώτα οι θέσες που θα έχει να δώσει το κράτος, γιατί πολλές θέσες θα τις δίνουν οι κοινότητες. Πολλοί λοιπόν από τους τωρινούς θεσιθήρες θα γυρεύουν και θα βρίσκουν θέσες από την κοινότητα και όχι από το κράτος, και αντί να μαλλιοτραβιέται το κράτος μ' αυτούς, καλλίτερα να μαλλιοτραβιέται μονάχα η κοινότητα. Το ο ι κ ο γ ε ν ε ι α κ ό, αντί να γίνεται μεταξύ κράτος και πολίτη, θα περιοριστεί στην κοινότητα, όπου είναι και φυσικό του να γίνεται.
• III. Θα περιοριστούν οι φιλόδοξοι μικροπολιτικοί και τωρινά κομματάρχες, μικροραδιούργοι και δημοκόποι, στα μικροπολιτικά ― δηλαδή στην κοινότητά τους που είναι αρκετό στάδιο για ραδιουργίες και μικροσυμφέροντα. Θα τους βαστά δεμένους στην κοινότητα το συμφέρον, και από την κοινότητα θα βρίσκουν το δίκιο τους ή το άδικό τους. Ας τρώγονται εκεί αναμεταξύ τους για τοπικά συμφέροντα όσο θέλουν, αντί να τρώγονται, όπως τώρα, πάλι για τοπικά τους συμφέροντα, με το κράτος. Και δε θα βρίσκουν τρόπο να απλώσουν την επιρροή τους και στα πολιτικά του κράτους, αφού δε θα βγάζει κανένα βουλευτή δικό της η κοινότητα. Και το κράτος θα στέκεται από πάνω και θα επιτηρεί, και θα επεμβαίνει μονάχα όταν αυτό το ίδιο κινδυνεύει από τους σπαραγμούς των κοινοτήτων, ή όταν από τους μικροπολιτικούς σατραπίσκους και ντερεμπέηδες ολοφάνερα αδικείται πάρα πολύ ο λαός του τόπου.
• IV. Οι φιλόδοξοι και επίδοξοι υποψήφιοι βουλευτές θα είναι λιγώτεροι και ίσως καλλίτεροι. Πολλοί, όπως είπαμε, θα προτιμούν να τρώγονται με τα μικροπολιτικά και τις μικροραδιουργίες του τόπου τους. Θα ξέρουν πως κι αν γίνουν βουλευτές (που πρέπει ο λαός όλου του κράτους να τους εκλέξει, και όχι μόνο η κοινότητα ή η επαρχία τους), δε θα μπορέσουν εύκολα να επωφεληθούν το βουλευτηλίκι για τα συμφέροντά τους τα τοπικά. Και γι' αυτό γίνονται βουλευτές τώρα, για να καταφέρουν καλλίτερα τις δουλειές τους στον τόπο τους. Από τάλλο μέρος θα τους είναι δυσκολώτερο να στοχαστούν να βάλουν κάλπη για βουλευτές, γιατί οι βουλευτές, επειδή θα εκλέγονται απ' όλους τους Έλληνες, (έστω και με έμμεση ψηφοφορία), θα πρέπει να είναι κάπως γνωστοί σ' όλο το Ελληνικό, για κάποιο καλό τους έργο, ή να δίνουν τουλάχιστο κάποιες ελπίδες. Και θα φιλοτιμηθούν μερικοί καλοί να δείξουν την αξία τους για να γίνουν βουλευτές. Και αυτοί οι βουλευτές δε θα έχουν κανέναν ιδιαίτερο σύνδεσμο ή υποχρέωση με καμιά κοινότητα ή επαρχία.
• V. Ο προϋπολογισμός του κράτους θα ελαφρωθεί από διάφορα βάρη που τώρα έχει, χωρίς να ελαττωθούν πάρα πολύ οι φόροι που τώρα επιβάλλει. Οι κοινότητες δε θα είναι σαν τους δήμους που τα περιμένουν όλα από το κράτος, που τους αφαίρεσε κάθε πρωτοβουλία. Η κοινότητα ξέρει πάντα και βρίσκει χρήματα για τα συμφέροντα του κοινού, που ο καθένας τα βλέπει ποιά είναι, γιατί τα έχει μπροστά του, και τα βλέπει και ξέρει καλά π ω ς σχετίζονται με τα ατομικά του συμφέροντα. Ο ψωμάς και ο παπουτσής είναι καλός κριπής και πολιτικός για τα πολιτικά του σπιτιού του και του κοινού, μα όχι πάντα καλός για τα πολιτικά του κράτους, που βρίσκονται πολύ μακρύτερα απ' αυτόν. Παρακάτω αναφέρουμε παραδείγματα. Το καλλίτερο όμως παράδειγμα είναι οι κοινότητες που βρίσκονται όξω από τα σύνορα του Ελλαδικού κράτους. Οι Έλληνες εκεί πληρώνουν ταχτικώτατα και τους φόρους που επιβάλλει το Κράτος όπου μνήσκουν και τα δοσίματα που επιβάλλουνε τα συμφέροντα του κοινού. Πολύ συχνά δίνουνε χρήματα και για το Ελλαδικό κράτος που αντιπροσωπεύει γι' αυτούς (τόσο ελεεινά αλλοίμονο) την ιδέα του μεγαλείου του έθνους. Ο Ρωμιός είναι φιλόδοξος και για το έθνος του, και δίνει, ο κακόμοιρος, δίνει. Κανείς δεν μπορεί να πει, ύστερ' απ' αυτά, πως το έθνος μας είναι φτωχό.
• Να σημειωθούν και τα παρακάτω, για να είμαστε συνεννοημένοι.
• Δεν είναι ζήτημα ναλλάξουν όνομα οι δήμοι και να ονομαστούν κοινότητες ή κοινά. Με το όνομα δεν αλλάζουν και τα πράματα. Ας μείνει το όνομα δήμος, αν θέλετε, και δήμαρχος και συμβούλιο. Ή ας ονομαστεί το κύτταρο της τοπικής ιδιοκυβέρνιας, αν προτιμάτε: «Ναβουχοδονόσωρ»! Το ζήτημα είναι ναλλάξουν τα πράματα. Να μείνουν δηλαδή οι μικρότερες τοπικές περιφέρειες ι δ ι ο κ υ β έ ρ ν η τ ε ς, και να μην είναι η κοινότητα μονάχα η μικρότερη υποδιαίρεση του διοικητικού οργανισμού του κράτους. Η μικρότερη διοικητική διαίρεση ας είναι η επαρχία ή ο νομός, ή και τίποτε άλλο.
• Επίσης δεν είναι ζήτημα αν τα υπουργεία είναι εφτά ή εβδομήντα εφτά. Ο αριθμός των υπουργείων έχει τόση σημασία όση και ο αριθμός των υπαλλήλων. Μπορεί δέκα υπάλληλοι να κάνουν δουλειά εκατό ανθρώπων και εκατό να μην κάνουν τη δουλειά ενός. Σκοπός είναι να ξεκαθαρίσει και να ξέρει το κράτος τι δουλειά έχει να κάνει και τι δουλειά πρέπει ν' αφήσει στις κοινότητες να κάνουν, και μονάχα το πνεύμα της εργασίας ν' αλλάξει. Και θα μπει σίγουρα νέο πνεύμα, δηλαδή κ α θ α ρ ό π ν ε ύ μ α σε κείνους που θα διευθύνουνε τις υπηρεσίες του κράτους, άμα ξέρουν καλά ποια είναι η δουλειά τους και ποια δεν είναι η δουλειά τους. Τώρα στο κεφάλι, τους όλα είναι σαλάτα και κουρκούτι, ανάκατα με λέξες, λέξες, λέξες.
• Και τούτο το σημάδι ας το δείξουμε, για να φανεί ξάστερα πόσο λάθεβε ο νομοθέτης, που αφάνισε τα κοινά και μας κάθισε τους δήμους, και πόσο φυσικό είναι στο Ρωμιό να κυβερνά ο ίδιος τα τοπικά του, όπως κυβερνά ο ίδιος και το σπίτι του. Να το σημάδι.
• Κάτω στο Μωριά ξεφύτρωσαν, κοντά στη Σπάρτη, διάφορες μικρές κοινότητες σα μανιτάρια, ενάντια στο νόμο. (η Βαμβακού και άλλες), που μη έχοντας εμπιστοσύνη ούτε στο δήμαρχο, ούτε στο κράτος που τους τον κάθισε, κυβερνούν οι ίδιες τα τοπικά τους συμφέροντα μ' ένα συμβούλιο από προεστούς, και ανεξάρτητα από το δήμο (χωρίς μάλιστα ν' ανακατεύουν ολότελα το δήμαρχο), και λοιπόν ανεξάρτητα από το κράτος. Και ποιά είναι τα τοπικά τους κοινά συμφέροντα; Εκείνα που είπαμε· έχουν δική τους περιουσία και κοιτάζουν τα σκολειά, τις εκκλησιές, τα νεκροταφεία, τα υδραγωγεία, τους δραγάτες, τους δρόμους, τα γεφύρια κτλ. Αφού όλα στην Ελλάδα ζουν εν παρανομίαις, γιατί να μη ζήσει και η παράνομη κοινότητα;
• Να το λοιπόν το σημάδι: η κοινότητα που γεννιέται άθελα και ατόφεια, χωρίς να ρωτήσει κανένα νόμο, φυτρώνει, φουντώνει, καταστρατηγεί το νόμο, και ζει και βασιλεύει.
• Στη Θεσσαλία, και απ' ένα δυο παλιές κοινότητες της Ακαρνανίας και της Εύβοιας, ο νομοθέτης, δεν ξέρω πώς, υποθέτω όμως από την αντίσταση των κατοίκων, άφησε την κοινοτική περιουσία να υπάρχει, μα πολύ στραβά ανακάτωσε στη διοίκησή της και τους δημάρχους. Το ότι αρχίζει να γίνεται φως, το λένε κάτι νομοσχέδια που άρχισαν από το 1896 και ξεπροβάλλουν δειλά και συμβιβαστικά που φαίνονται σα να δείχνουν πως μερικοί νομάρχες και βουλευτές ― πολύ λίγοι ― άρχισαν να νοιώθουν πώς κάτι τρέχει μες στο δήμο και κάτι δεν πάει καλά στη σχέση του κάθε χωριού με το κράτος, και ότι σ' αυτό φταίει ο οργανισμός των δήμων και ο νόμος του 1833. Μα και τα νομοσχέδια αυτά ανακατώνουν δήμους και κοινότητες μαζί και τα κάνουν μια σαλάτα.
• Εδώ δε χρειάζονται συμβιβασμοί, παρά μονάχα χτυπήματα και τσεκουριές γερές στο δήμο, και θα πέσει μόνος του. Ο λαός παντού, σε κάθε τόπο, ας το κάνει αυτό, αν δεν το κάνει ο νομοθέτης. Καθεστώς που είναι ψεύτικο, δε στέκεται στα πόδια του.
• Λοιπόν λέμε πώς το προσωρινό αυτό Ελλαδικό κράτος, για να βολευτεί λιγάκι ― προσωρινά πάντα, πρέπει να ξαναφανερωθεί μέσα του η τοπική αυτοδιοίκηση, κ' έτσι θα λυθούν τα χέρια του για τα σπουδαιότερα ή γενικώτερα χρέη του.

Δεν έχουμε να προσθέσουμε τίποτα.

Θυμηθήκαμε μόνο τι έλεγε στις δημοτικές εκλογές, ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ, ΤΟ ΥΠΟΤΑΧΤΙΚΟ ΣΤΟ ΥΠΟΤΕΛΕΣ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ, όταν οι "Ριζοσπάστες Ξανά" πρότειναν την ανασύσταση στην πράξη του Ελληνικού Δήμου.

Κάθε φορά και για κάθε θέμα που αφορούσε την τοπική κοινωνία και την έφερνε σε σύγκρουση με την κεντρική εξουσία, έλεγαν "αυτό δεν είναι αρμοδιότητα του Δήμου".

Μας αρέσει ο Ίων Δραγούμης. Μας αρέσει και η παρότρυνση του:

• Εδώ δε χρειάζονται συμβιβασμοί, παρά μονάχα χτυπήματα και τσεκουριές γερές στο δήμο, και θα πέσει μόνος του. Ο λαός παντού, σε κάθε τόπο, ας το κάνει αυτό, αν δεν το κάνει ο νομοθέτης. Καθεστώς που είναι ψεύτικο, δε στέκεται στα πόδια του.

ΥΓ: Μία γνώμη είπαμε. Ο καθένας από τους τρεις αναγνώστες διάλεξε ότι του άρεσε. Ίσως τίποτα από αυτά να μην είναι η πλήρης αλήθεια.

"Ερευνάτε τας Γραφάς".

ΓΙΑ ΝΑ ΜΗΝ ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΜΕΣΑΖΟΝΤΕΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗ ΚΑΙ ΕΣΑΣ:

1. Ίων Δραγούμης: 10 άρθρα του στον "Νουμά".

2. Μια αυστηρή κριτική στον Ίωνα Δραγούμη, από τον Βλάση Αγτζίδη, για τις απόψεις του για τους Βαλκανικούς Πολέμους και τη Μικρά Ασία.

3. και ένας αντίλογος στον κ. Βλάση Αγτζίδη.

(Δεν είμαι "πατριώτης". Είμαι Έλληνας... έγραψε, κάποια στιγμή, ο Δραγούμης και είπαμε κι εμείς να βάλουμε σε εισαγωγικά το "παριωτική". Δίχως άλλη φόρτιση ή νόημα στα εισαγωγικά, παρακαλώ).

Η Πηνελόπη Δέλτα που τον αγάπησε και τον μίσησε, έγραψε φράση που αποδίδει στον Ίωνα Δραγούμη, τον καιρό της εξορίας του:

• Εφτασα σ' ένα σημείο αδιαφορίας για την αντίληψη που είχα μέσα μου από μικρός για την εθνική μας παράδοση [...] Πολλές φορές μακριά από την πατρίδα μένω αδιάφορος ολότελα για κάθε παράδοση και για κάθε πατρίδα και γίνομαι μονάχα άνθρωπος και μου αρέσει αυτή η ψυχοστασία.

Η επιδερμική προσέγγιση της ιστορίας, η δίχως σεβασμό αντιμετώπιση μιας πολύπλοκης, εμπνευσμένης, στοχαστικής, μαχητικής και αντιφατικής προσωπικότητας, η εξιδανίκευση ή καταγγελία αδικεί "αναγνώστες" και "συγγραφείς" της ιστορίας.