"Αμεση Δημοκρατία", του Aνδρέα Νικολάου

ΕΠΕΙΔΗ ΡΩΤΑΝΕ ΠΟΛΛΟΙ ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΑΜΕΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΤΑΓΡΑΦΩ ΤΙΣ
ΕΝΝΕΑ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ 1ης ΑΜΕΣΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
(ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΝΙΚΟΛΑΟΥ A.N.D ή ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ ΤΙ ΕΧΕΙ ΑΥΤΟΣ ΚΑΤΑΛΑΒΕΙ: )

1.ΑΠΟΥΣΙΑ ΥΠΕΡΒΑΤΙΚΟΥ ΝΟΜΟΥ- ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ

(Φυσικά θα κλέψω και μερικά στοιχεία από μερικούς συγγραφείς ας με συγχωρήσουν το κάνω για καλό σκοπό)

Το είναι είναι χάος, μη-νόημα, έλεγε ο Αναξίμανδρος: αρχήν και στοιχείον των όντων... το άπειρον. Το άπειρον εννοείται εδώ φυσικά όχι με τη μαθηματική έννοια του, αλλά ως προς το απροσδιόριστο, το μη καθορίσιμο -. Έτσι, οι ελληνικοί μύθοι αποκαλύπτουν μια σημασία του κόσμου ως μη-νοήματος, την οποία παραλαμβάνουν για λογαριασμό τους οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι.

Ακριβώς αυτή η πρωταρχική φαντασιακή σύλληψη του κόσμου ως μη-νοητού και η απουσία υπερβατικής πηγής της σημασίας, του νόμου είναι που ελευθερώνουν τους Έλληνες και τους επιτρέπουν να αποκτήσουν αυτοσυνείδηση, να συγκροτήσουν το δικό τους νόημα, τον δικό τους κόσμο, να δημιουργήσουν θεσμούς και γραπτούς νόμους, να δημιουργήσουν την πολιτική, τη δημοκρατία και τη φιλοσοφία - για πρώτη φορά στην Ιστορία. Οι φαντασιακές αυτές δημιουργίες οφείλονται κυρίως στην αμφισβήτηση των κληρονομημένων αντιλήψεων και των υπαρχόντων θεσμών, δηλ. στην αμφισβήτηση και στον χώρο της σκέψεως και στον χώρο της πράξεως. Η αμφισβήτηση στον χώρο της σκέψεως φαίνεται ήδη στους πρώτους Προσωκρατικούς, Θαλή, Αναξίμανδρο, Ξενοφάνη και συνεχίζεται με τον Ηράκλειτο (και τους άλλους φιλοσόφους). Η αμφισβήτηση στον χώρο της πράξεως συγκροτεί το φαινόμενο των πόλεων, που χαρακτηρίζονται από την απαίτηση δικαιοσύνης και την επίτευξη γραπτών νόμων. Ειδικώς στην Αθήνα έχουμε ένα κοινωνικό-πολιτικό κίνημα που οδηγεί κατ' αρχάς στη νομοθεσία του Δράκοντα τον 7ο αιώνα, εν συνεχεία στις μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα στις αρχές του 6ου αιώνα και τέλος στην εγκαθίδρυση της δημοκρατίας με τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη στο τέλος του 6ου αιώνα.

Η αμφισβήτηση αυτή είναι ανύπαρκτη στους άλλους λαούς (Ιουδαίους, Αιγυπτίους, Βαβυλωνίους, Κινέζους κ.λπ.), οι οποίοι αποδέχονται την κληρονομημένη σκέψη και τη δεδομένη θέσμιση της κοινωνίας.

Εδώ ξαναβρίσκουμε την ελληνική ιδιαιτερότητα, αυτό που συγκροτεί και διαφοροποιεί τον ελληνικό πολιτισμό από όλους τους άλλους. Το πολίτευμα της βασιλείας φαίνεται να εξασθένησε στην Αθήνα περίπου την εποχή της καθόδου των Δωριέων (1100 π.Χ.). Το πολίτευμα που επικράτησε στην Αθήνα για τους επόμενους αιώνες ήταν αριστοκρατία η οποία κατέρρευσε μετά την επιβολή τυραννίας από τον Πεισίστρατο το 560 π.Χ..

2.ΟΜΟΙΟΓΕΝΕΙΑ ΤΩΝ ΟΜΑΔΩΝ

Μετά την πτώση της Τυραννίας το 510 π.Χ. ο Κλεισθένης προχώρησε σε πολύ σημαντικές μεταρρυθμίσεις μετατρέποντας το πολίτευμα της Αθήνας σε δημοκρατία. Η τεχνική του Κλεισθένη στηρίζεται στο δεκαδικό σύστημα. Διαιρεί την Αττική σε περισσότερους από 170 δήμους, ίσους ως προς τον αριθμό των πολιτών και απ' αυτούς τους δήμους, που λειτουργούσαν ως μικρές τοπικές δημοκρατίες, φτιάχνει τις δέκα φυλές, που πριν τη μεταρρύθμιση ήταν τέσσερις. Αυτές οι δέκα νέες φυλές κατανέμονται σε ισάριθμα τεχνητά «πολιτειακά» διαμερίσματα που δεν έχουν κοινά γεωγραφικά σύνορα. Το έδαφος τους δεν είναι συνεχόμενο. Το 1/3 του χώρου και των κατοίκων κάθε φυλής θα ανήκει στο άστυ, το 1/3 στη μεσογαία, το 1/3 στην παραλία.

Γιατί αυτή η αναστάτωση; Για να κάθονται στον ίδιο κυβερνητικό χώρο (στη θόλο λ.χ.) οι πενήντα πρυτάνεις της ιδίας φυλής, δηλαδή οι 16-17 βουλευτές εκλεγμένοι με τον κλήρο από το άστυ με τους ισάριθμούς τους από την παραλία και από τη μεσογαία; Αυτοί, λοιπόν, το όλον πενήντα, κατά το 1/3 πάμπλουτοι τραπεζίτες, εφοπλιστές, Βιοτέχνες του άστεως, κατά το 1/3 γεωργοκτηνοτρόφοι της μεσογαίας, κατά το 1/3 ναύτες και αλιείς της παραλίας, εγκαθίστανται κάθε αττικό μήνα διαδοχικά στο «προεδρικό μέγαρο», στη θόλο αποτελούν το συλλογικό «Προεδρείο της Βουλής», και εκλέγουν μεταξύ τους, με τα κουκιά τον ημερήσιο «Πρόεδρο της Αθηναϊκής Δημοκρατίας». Οι πενήντα πρυτάνεις - Βουλευτές επί δέκα, όσες οι νέες φυλές, απαρτίζουν τη Βουλή των Πεντακοσίων, που επί Σόλωνα είχε τετρακόσια μέλη. Εκτός από τη Βουλή, κάθε πολιτειακό όργανο είναι δεκαμελές. Οι Στρατηγοί λ.χ., που ο επικρατέστερος απ’ αυτούς είναι ο «πρωθυπουργός». Ακόμα οι άρχοντες και οι υπόλοιποι: Ταμίες, Αστυνόμοι, Αγορανόμοι κ.ο.κ. Και 10 επί 600 ίσον 6.000 θα είναι οι Ηλιαστές, μοιρασμένοι σε δέκα δικαστήρια των 500 μελών με 1.000 αναπληρωτές. Γνωστά αυτά μας τα παν και στην ιστορία. Αυτό που σας κρύψανε, η σας το περάσανε ξόφαλτσα είναι ότι ο Κλεισθένης χώρισε τους Αθηναίους σε ομάδες όπου θα εκπροσωπούνται όλες οι απόψεις, όλες οι τάξεις, όσο το δυνατόν ισάξια ώστε οι αποφάσεις τους να μοιάζουν, οι θέσεις τους να εκφράζουν όσο το δυνατόν το σύνολο και η πιο μικρή άποψη να εκφράζεται.

3. ΒΗΜΑ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΚΑΙ ΑΝΟΙΧΤΑ ΜΥΑΛΑ
ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΣΤΙΣ ΜΕΙΟΨΗΦΙΕΣ

Κατά την γνώμη μου ο Κλεισθένης συνέλαβε κάτι που το ξεχάσαμε. Η δημιουργία μια πρωτοποριακής ιδέας, πάντα προκύπτει από μία μειοψηφία. Αυτή δεν είναι απαραίτητο να ανήκει σε κάποια τάξη συγκεκριμένη, σε κάποιο σύλλογο διανοουμένων η κάποιων ιδιοφυϊών ανθρώπων. Προκύπτει πολλές φορές και τυχαία από ανθρώπους άσχετους με το αντικείμενο της. Όλοι αυτοί λοιπόν πρέπει να έχουν το βήμα και τον τρόπο, να πείσουν τους υπολοίπους για το δίκιο τους. Άρα πρέπει να βρίσκονται παντού.

4. ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΑ
Η Εκκλησία του Δήμου.

Σ' αυτήν έπαιρναν μέρος όλοι οι Αθηναίοι πολίτες. Για να υπάρχει μεγάλη και απερίσπαστη συμμετοχή των πολιτών, υπήρχε νόμος που δεν επέτρεπε να είναι ανοιχτά τα καταστήματα κατά την ώρα της συνέλευσης. Πρόεδρος ήταν ένα μέλος της Βουλής των πεντακοσίων. Κάθε πολίτης μπορούσε να απευθυνθεί, χωρίς περιορισμό, στη συνέλευση και να θέσει ή να συζητήσει θέματα που αφορούσαν το κράτος. Ο όρος εκκλησία σημαίνει το σύνολο των εκκλήτων δηλαδή αυτών που φωνάχθηκαν έξω από τα σπίτια τους. Συνεδρίαζε τακτικά τέσσερις φορές σε κάθε πρυτανεία, δηλαδή κάθε εννέα μέρες, και αποτελούσε την έκφραση της λαϊκής θέλησης, της λαϊκής κυριαρχίας: ψήφιζε νόμους και αποφάσιζε για τον πόλεμο ,για την εξωτερική πολιτική, για θέματα διατροφής, κ.α. η ψηφοφορία γινόταν με ανάταση του χεριού η με βότσαλα ,όστρακα ,κουκιά. Η δραστηριότητα της δημόσιας αρχής περιορίζονταν ουσιαστικά στην επεξεργασία και εκτέλεση των λαϊκών αποφάσεων.

Κάποιες φορές όμως αυτή δεν λειτουργούσε σωστά. Εκεί ο Πλάτωνας έλεγε : << κάθε πόλις όπου τα δικαστήρια δεν λειτουργούν και οι νόμοι δεν τηρούνται είναι άπολις >> - η δημοκρατία όμως σύμφωνα με μένα δεν είναι δόγμα, δεν την φτιάχνουν οι θεσμοί, αλλά οι άνθρωποι, άρα όταν οι νόμοι δεν εξυπηρετούν την δημοκρατία πρέπει να αλλάζουν η να κάθονται στην άκρη.

ΔΕΝ ΝΟΕΙΤΑΙ ΛΟΙΠΟΝ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ. ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΔΕΝ ΝΟΕΙΤΑΙ ΜΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΟΛΩΝ ΚΑΙ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΚΛΟΓΗ ΚΑΙ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΘΕΣΗ.

5. ΤΟ ΤΥΧΑΙΟ ΤΗΣ ΕΚΛΟΓΗΣ
ΔΟΚΙΜΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ-ΕΛΕΓΧΟΣ

Τα περισσότερα αξιώματα στην αρχαία Αθήνα (π.χ. δικαστές, ελεγκτές των οικονομικών κλπ.) τα ασκούσαν πολλοί μαζί που εκλέγονταν με κλήρο. Κανένας δεν μπορούσε να αναλάβει για δεύτερη φορά το ίδιο αξίωμα. Ο κλήρος εξασφάλιζε την πολιτική ισότητα. Αλλά όσοι είχαν κληρωθεί για τα διάφορα αξιώματα, δοκιμάζονταν πριν τα αναλάβουν και ελέγχονταν όταν αποχωρούσαν. Μερικά από τα δημόσια καθήκοντα που απαιτούσαν ιδιαίτερες γνώσεις και μεγάλη πείρα (π.χ. αρχηγοί του στρατού, υπεύθυνοι για την ύδρευση της πόλης κλπ.) αναγνωρίζονταν σε όσους διέθεταν αυτά τα προσόντα, όχι με κλήρο αλλά με εκλογή.

Επειδή όμως οι πολίτες με χαμηλό εισόδημα είχαν πρακτικές δυσκολίες στο να αναλάβουν αξιώματα. Θεσπίστηκε ο μισθός, η αμοιβή δηλαδή για τα δημόσια λειτουργήματα. Πρώτοι μισθοδοτήθηκαν οι δικαστές, κι αργότερα ο μισθός επεκτάθηκε στους βουλευτές και σε άλλα αξιώματα.

Η Βουλή των πεντακοσίων.
Τα μέλη της από τους πολίτες που κληρώνονταν και είχαν συμπληρώσει την ηλικία των 30 ετών. Από τις δέκα φυλές που είχε η αρχαία Αθήνα εκλέγονταν πενήντα εκπρόσωποι κάθε φυλής. Η Βουλή των πεντακοσίων προετοίμαζε όλα τα θέματα για την Εκκλησία του Δήμου και παρακολουθούσε την εκτέλεσή τους. Οι βουλευτές κάθε φυλής διοικούσαν το κράτος για 36 ήμερες .Το διάστημα αυτό οι βουλευτές λέγονταν πρυτάνεις η βουλή πρυτανεύουσα και ο πρόεδρος τους (ο αρχηγός του κράτους δηλαδή) επιστάτης των πρυτάνεων και άλλαζε καθημερινά. Συνεπώς και ο πιο ασήμαντος πολίτης είχε την πιθανότητα για μια μέρα να γίνει αρχηγός του κράτους

ΑΝ ΔΟΥΜΕ ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΩΝ ΑΡΧΟΝΤΩΝ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΠΟΛΗΣ ΚΡΑΤΟΥΣ ΑΠΟ 463-427 ΟΠΟΥ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΟΤΙ ΔΙΝΟΝΤΑΝ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΕΣ ΝΑ ΚΑΤΑΛΑΒΟΥΝ ΤΗΝ ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΟΝΤΩΝ. Η ουσιαστική διαφορά με σήμερα ήταν ότι εκπαιδεύονταν για αυτό από μικροί και άρα είχαν γνώση και επίγνωση του ρόλου τους.

6. ΕΛΛΕΙΨΗ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ ΣΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΕΣ ΠΟΥ ΚΑΤΕΧΟΥΝ ΚΑΠΟΙΟ ΑΞΙΩΜΑ

Οι άρχοντες.

Ο «Δήμος» δεν είχε εμπιστοσύνη στους πολίτες που καταλάμβαναν κάποιο αξίωμα: τους έβλεπε ως δυνάμει τυράννους. Σοφίστηκε πλείστα όσα μέτρα για να τους κάνει ακίνδυνους. Αφαίρεσε εξουσίες από τους «άρχοντες» που κληρονόμησε από το προηγούμενο πολίτευμα: τον «Άρχοντα», τον «Πολέμαρχο», το «Βασιλέα» και τους έξι «θεσμοθέτες». Αντικατέστησε την εκλογή ως μέσον αναδείξεως «αρχόντων» και «βουλευτών» με την κλήρωση. Ίδρυσε πλήθος νέων αρχών, με δεκάδες μέλη στις περισσότερες. Τον 4ο αιώνα π.Χ. υπήρχαν στην Αθήνα 700 «άρχοντες». Τα μέλη των πολυμελών αρχών ήσαν ισοδύναμα και συνυπεύθυνα. Κάθε αρχή είχε ένα ελάχιστο μέρος από τις εκτελεστικές αρμοδιότητες και καμία πραγματική εξουσία. Οι «άρχοντες» ελέγχονταν συνεχώς από το «Δήμο», τη «Βουλή» και τους πολίτες και λογοδοτούσαν στο τέλος της ετήσιας θητείας τους.

Τα περισσότερα αξιώματα στην αρχαία Αθήνα (π.χ. δικαστές, ελεγκτές των οικονομικών κλπ.) τα ασκούσαν πολλοί μαζί που εκλέγονταν με κλήρο. Κανένας δεν μπορούσε να αναλάβει για δεύτερη φορά το ίδιο αξίωμα. Ο κλήρος εξασφάλιζε την πολιτική ισότητα. Αλλά όσοι είχαν κληρωθεί για τα διάφορα αξιώματα, δοκιμάζονταν πριν τα αναλάβουν και ελέγχονταν όταν αποχωρούσαν. Μερικά από τα δημόσια καθήκοντα που απαιτούσαν ιδιαίτερες γνώσεις και μεγάλη πείρα (π.χ. αρχηγοί του στρατού, υπεύθυνοι για την ύδρευση της πόλης κλπ.) αναγνωρίζονταν σε όσους διέθεταν αυτά τα προσόντα, όχι με κλήρο αλλά με εκλογή.

Επειδή όμως οι πολίτες με χαμηλό εισόδημα είχαν πρακτικές δυσκολίες στο να αναλάβουν αξιώματα. Θεσπίστηκε ο μισθός, η αμοιβή δηλαδή για τα δημόσια λειτουργήματα. Πρώτοι μισθοδοτήθηκαν οι δικαστές, κι αργότερα ο μισθός επεκτάθηκε στους βουλευτές και σε άλλα αξιώματα.

Οι δοκιμασίες

Ένας από αυτούς ήταν ο θεσμός των δοκιμασιών: κανείς πολίτης δε μπορούσε να βάλει υποψηφιότητα για να εκλεγεί σε κάποιο αξίωμα αν προηγουμένως δεν περνούσε ευνοϊκά από έξι δοκιμασίες. Συγκεκριμένα έπρεπε να αποδείξει:
Ότι είναι γνήσιος αθηναίος πολίτης.
Ότι υπηρέτησε στο στρατό και πήρε μέρος σε εκστρατείες.
Ότι πλήρωνε ταχτικά τους φόρους.
Ότι ήταν έντιμος και δεν είχε καταδικαστεί ποτέ για ατιμωτικό αδίκημα.
Ότι ήταν ευσεβής.
Ότι η συμπεριφορά του προς τους γονείς του ήταν άψογη.
Οι δοκιμασίες αυτές ήταν ουσιαστικές και εξονυχιστικές και γίνονταν οι τρεις πρώτες από τη Βουλή και οι άλλες τρεις από τα δικαστήρια. Είναι φανερό πως πολλοί φαύλοι αποκλείονταν εξ αρχής από τη δυνατότητα να εκλεγούν.

7. ΕΙΔΙΚΑ ΑΞΙΩΜΑΤΑ ΑΠΑΙΤΟΥΝ ΕΙΔΙΚΗ ΓΝΩΣΗ ΕΚΛΟΓΗ ΚΑΙ ΟΧΙ ΚΛΗΡΩΣΗ

Οι στρατηγοί.

Σημαντικός γίνεται ο ρόλος των στρατηγών στη διακυβέρνηση της πόλης. Οι στρατηγοί προέρχονταν αποκλειστικά από την ανώτατη οικονομική τάξη και δεν κληρώνονταν, εκλέγονταν. Για την επανεκλογή τους δεν υπήρχε περιορισμός. Με το αξίωμα του στρατηγού κατόρθωσε ο Περικλής να χαράξει την πολιτική του. Η συνεχής επανεκλογή του από το 443 π.χ. έως το 429 π.χ. δείχνει την επιρροή που ασκούσε στο λαό. Οι κληρούχοι ήταν οπλίτες της Αθήνας που για να εξασφαλίσουν το εισόδημά τους έπαιρναν ένα κομμάτι γης από την πόλη στην οποία είχαν εγκατασταθεί. Πολλοί «Στρατηγοί» δικάστηκαν από το «Δήμο» ή από ηλιαστικό δικαστήριο. Όχι λίγοι καταδικάστηκαν σε θάνατο ή άλλες βαριές ποινές

8. ΙΣΧΥΡΗ ΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΣ
ΤΩΝ ΚΥΒΕΡΝΩΝΤΩΝ

Το λαϊκό δικαστήριο της Ηλιαίας.

Αποτελείτο από 6.000 μέλη, τα οποία εκλέγονταν στην αρχή κάθε χρονιάς με κλήρο. Χωριζόταν σε δέκα τμήματα των 500 μελών. Τα υπόλοιπα 1.000 μέλη ήταν αναπληρωματικά. Στην Ηλιαία μπορούσε να καταγγείλει κανείς ακόμα και τις αποφάσεις των αρχόντων, αν τις θεωρούσε άδικες και επιζήμιες για την πόλη.Η κάθε δίκη έπρεπε να βγάλει απόφαση την ίδια μέρα και με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζονταν το ότι
Ο Άρειος Πάγος.
Ήταν ένα συμβούλιο που το αποτελούσαν ισόβια μέλη, από όσους είχαν διατελέσει άρχοντες. Παλαιότερα είχε σημαντική πολιτική δύναμη αλλά από την εποχή του Περικλή περιορίστηκε σε δικαστικά καθήκοντα.

9. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΜΕ ΚΑΘΕ ΜΕΣΟΝ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

ο Οστρακισμός

Προληπτική και κατασταλτική εγγύηση για τη λειτουργία του αθηναϊκού πολιτεύματος ήταν και ο θεσμός του οστρακισμού. Βάσει αυτού η Εκκλησία του Δήμου μπορούσε να εξορίζει επί ορισμένο χρόνο αυτούς που θεωρούσε επι-κίνδυνους για το πολίτευμα και την ασφάλεια της πόλεως, επειδή είχαν αποκτήσει κάποια φήμη ή δύναμη στο δημόσιο βίο. Ο οστρακισμός είχε ως δικαιολογητική Βάση την αποφυγή αποκτήσεως πολιτικής ισχύος. «Ο γαρ οστρακισμός την αυτήν έχει δύναμιν τρόπον τινά, τω κολούειν τους υπερέχοντας». Οι Αθηναίοι πολίτες έγραφαν σε μικρά κεραμίδια (όστρακα) το όνομα εκείνου που επιθυμούσαν να απομακρύνουν από την πόλη. Η ψηφοφορία ήταν μυστική. Λόγω της σοβαρότητας του Ζητήματος, για να ληφθεί απόφαση οστρακισμού, ήταν απαραίτητο να συγκεντρωθούν έξι χιλιάδες ψήφοι υπέρ η - κατ’ άλλην εκδοχή - η απόλυτη πλειοψηφία .Υπήρχαν όμως κι άλλοι θεσμοί που δίναν στην αθηναϊκή δημοκρατία τα χαρακτηριστικά της πολιτείας του δικαίου και της ευνομίας.