από
τον
Δον
ΨΥΧΩΤΗ
Η εξέγερση στη Λιβύη φαίνεται να διαφέρει ως προς εκείνες των υπολοίπων χωρών της Β.Αφρικής από δύο απόψεις:
1. Πρόκειται για εξέγερση σε μια χώρα στην οποία ο δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης του ΟΗΕ, στο βαθμό που τέτοιες στατιστικές έχουν όντως κάποια σημασία, είναι ο υψηλότερος στην Αφρική - συμβατός έτσι με τα ειωθότα για πετρελαιοπαραγωγό χώρα, αλλά που φαίνεται ότι βελτιώθηκε θεαματικά μετά την άνοδο του Καντάφι καθώς διαχύθηκε ο πετρελαϊκός πλούτος ευρύτερα στην κοινωνία. Μέχρι την τελευταία δεκαετία ήταν μια δικτατορία που διατηρούνταν και με την ωμή βία αλλά και με την εξασφάλιση ενός σχετικά υψηλού βιοτικού επιπέδου για την μεγάλη πλειονότητα των κατοίκων, καθώς και με την δημιουργία ενός πλατιού στρώματος ιδιαίτερα ευνοημένου από το καθεστώς, μάλλον με όρους φατρίας / φυλής. Η φατρία φαίνεται πως θα αποτελέσει την κοινωνική μονάδα - θεμέλιο λίθο για την δημιουργία οιασδήποτε διάδοχης στον Καντάφι κατάστασης, παρά την αμφισβήτησή της από την νεολαία που ξεκίνησε την εξέγερση, όπως εξηγεί αυτό το πολύ διαφωτιστικό άρθρο από την, επίσης φατριαστικά επικαθοριζόμενη, κοινωνία της, επίσης αγωνιζόμενης, Υεμένης. Με βάση αυτές τις παρατηρήσεις ο συνήθως οξυδερκής Pepe Escobar των Asia Times, εκτιμά πως πρόκειται για μια εξέγερση φατριών στην Λιβύη, αντίθετα με τις υπόλοιπες εξεγέρσεις της περιοχής, αλλά παρόλα αυτά πραγματική εξέγερση.
2. Πρόκειται για μια ένοπλη εξέγερση, σε αντίθεση με όλες τις υπόλοιπες στην περιοχή. Σε ελάχιστο χρονικό διάστημα οι συγκρούσεις έγιναν στρατιωτικές, μεταξύ ενόπλων τμημάτων και με ανταγωνισμό στον έλεγχο εδαφών. Οι λόγοι είναι πολλοί, αλλά έχει σημασία εικάζω ότι ο Καντάφι εξόντωσε (με την Χιτλερική έννοια) κάθε πιθανή εστία πολιτικής αντιπαράθεσης την τελευταία 40ετία περίπου που κυβερνά και ότι δημιούργησε μια τεράστια ασυμμετρία μεταξύ ανατολικής και δυτικής Λιβύης.
Μετά την Τζαμαχιρία και τον "Λιβυκό Σοσιαλισμό": το ΔΝΤ και η Δύση
Η επανάσταση του 1969, της οποίας ηγείθηκε ο 27χρονος Καντάφι, ανέτρεψε το βασιλιά Ίντρις και εγκατέστεσε έναν Λιβυκό (περίπου) Νασερισμό. Το 1977 ο Καντάφι έχρισε την χώρα "Δημοκρατία των μαζών" (τζαμαχιρία), ένα σύστημα "άμεσης" υποτίθεται δημοκρατίας υπό την αυστηρότατη καθοδήγηση της Κανταφικής ελίτ και κατά τα γραφόμενο στο "Πράσινο Βιβλίο" του τζαζεμένου ηγέτη. Το πετρελαϊκό μπουμ και η αναδιανομή εισοδημάτων που πέτυχε τα πρώτα χρόνια το καθεστώς, το κατέστησαν μάλλον, έστω και μερικώς, λαοφιλές, αν και το ΑΕΠ της χώρας αυξανόταν ιλιγγιωδώς από την δεκαετία ήδη του 1960. Η ύφεση στις πετρελαϊκές τιμές και η στασιμότητα της οικονομίας της χώρας οδήγησαν σε ύφεση την δεκαετία του 1980, η οποία αντιστράφηκε την δεκαετία του 1990, όταν άρχισε να ανοίγεται περισσότερο το καθεστώς. Σε όλη αυτή την περίοδο, παρά την σκληρότατη καταστολή κάθε διαφωνίας μέσα (και έξω ακόμα) από την χώρα, η οικονομική κατάσταση ήταν εξαιρετικά καλή για τον γενικό πληθυσμό σε σχέση με τις περισσότερες χώρες της Μέσης Ανατολής και (κυρίως) της Αφρικής, και η Λιβύη ήταν ενεργό τμήμα ενός, ας πούμε, αντι-ιμπεριαλιστικού μετώπου, ενώ η χώρα και ο ίδιος ο Καντάφι δέχτηκε προσωπικά στοχευμένο και δολοφονικής πρόθεσης κτύπημα στο παλάτι του, που σκότωσε ένα από τα παιδιά του. Η ανάμνηση της περιόδου αυτής, με τις συμμαχίες και τις επαφές που καλλιέργησε σε μέρος του κινήματος, τότε των Αδεσμεύτων και στα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα πάσης φύσης, είναι κυρίως αυτό που κάνει τον Φιντέλ και τον Τσάβες να λένε σιχαμένες ανοησίες περί Καντάφι σήμερα. Πρόκειται για αναχρονισμό όμως, ακόμα και για το μικρό πεδίο ισχύος μιας τέτοιας αναγωγής...
Ήταν τα τελευταία 10-15 χρόνια όμως που η Λιβύη γνώρισε μια μεγάλης έκτασης μεταρρύθμιση και προς τα έξω και προς τα μέσα: Συντάχθηκε με την Δύση εναντίον των ισλαμιστών μετά την 11η Σεπτεμβρίου - για τους οποίους υπήρξε πάντα κόκκινο πανί, ενώ στηρίζουν σήμερα κάθε προσπάθεια ανατροπής του (παρά την περσινή χειρονομία ανοχής του Καντάφι), αποζημίωσε τα θύματα της θηριωδίας του Λόκερμπι, εξομάλυνε τις σχέσεις με τις ΗΠΑ, διακήρυξε την στροφή προς τον "λαϊκό καπιταλισμό", ζήτησε συμμετοχή στην Παγκόσμια Τράπεζα, άνοιξε την χώρα, έκανε συμφωνίες με την ΕΕ, πήρε αποζημίωση (έστω και κάλπικη) από την Ιταλία για την αποικιοκρατία που υπέστη, και έδρεψε δάφνες από το ΔΝΤ για τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις που ο νεοφιλελεύθερος υπουργός οικονομικών (και σήμερα επικεφαλής της κρατικής εταιρείας πετρελαίου) Σουκρί Γκανέμ επιτάχυνε, καθώς μεταξύ άλλων περιέκοπτε (όπως έκαναν και οι ομόλογοί του στην Αίγυπτο και την Τυνησία υπενθυμίζω) επιδοτήσεις σε τρόφιμα και ενέργεια για τους φτωχότερους. Ο Καντάφι χρησιμοποίησε ως λομπίστες-πλύστρες της εικόνας του τα τελευταία χρόνια, μεγάλη εταιρεία συμβούλων με κονέ στο Χάρβαρντ και, μέσω αυτής, τον νεοσυντηρητικό ιέρακα της κυβέρνησης Μπους, Richard Perle... Ενώ δωροδόκησε (επί της ουσίας) και πολιτικούς και πανεπιστημιακούς για τη σχετική λάντζα...
Τα αποτελέσματα όλων αυτών ήταν πολλαπλά: Οι μισθοί στο δημόσιο τομέα, και εν μέρει και στον ιδιωτικό είναι παγωμένοι στα επίπεδα του 1982 ενώ αυξάνεται ο πλούτος της χώρας με ταχύτατους ρυθμούς, και όλο και περισσότεροι μένουν απέξω από το σύστημα. Κοινωνικές εντάσεις βρίσκουν ως βαλβίδα εκτόνωσης τους πολυπληθείς μετανάστες στην χώρα: ο ενδημικός στη χώρα από ότι φαίνεται ρατσισμός εξερράγη βίαια το 2000 όταν οι Aφρικανοί μετανάστες στη χώρα έγιναν στόχος αιματηρών πογκρόμ, καθώς παράλληλα η Λιβύη πουλάει προστασία στην ΕΕ εμποδίζοντας τους μετανάστες από την υποσαχάρια Αφρική να μετακινηθούν προς την Ευρώπη (εξαιρετικό σχετικό άρθρο για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης μεταναστών στην Λιβύη, αλλά και γενικότερα για το μεταναστευτικό και τις σχέσεις της Λιβύης με την ΕΕ στο Statewatch από το 2005). Είναι συμπτωματικά η εποχή περίπου που ο Καντάφι θυμάται τους "εχθρούς της επανάστασης" και ορκίζεται να τους εξοντώσει.
Παράλληλα, ενδεικτικοί ήταν οι έπαινοι του ΔΝΤ τον περασμένο Οκτώβριο για την απόλυση 340.000 δημοσίων υπαλλήλων (σε μια χώρα 6 εκατομμυρίων) εκ των οποίων το ένα τέταρτο μόλις είχε βρει άλλη δουλειά (και η ενθάρρυνση για περαιτέρω απολύσεις), καθώς και τα δεκαετή πλάνα για την ιδιωτικοποίηση της μισής και πλέον οικονομίας της χώρας, σε συνδυασμό με την ανεργία που σταδιακά μεγάλωνε (σε μια χώρα μέχρι την δεκαετία του 1990 εγγυημένης εργασίας), και το 2009 έφτανε το 20% επισήμως, αλλά μάλλον το 30% στην πραγματικότητα, ενώ η ανεργία των νέων φτάνει σε επίπεδα-ρεκόρ για την Β.Αφρική, μεταξύ 40-50% (και περί το 85% λέγεται στην Βεγγάζη). Ας το σημειώσουμε αυτό: όλες οι Βορειοαφρικανικές τουλάχιστον εξεγέρσεις εξελίσσονται μέσα σε πλαίσιο διογκούμενης ανεργίας, ειδικά των νέων, που συχνά έχουν πανεπιστημιακή ή τεχνική μόρφωση και μηδενικές δυνατότητες αξιοποίησής της.
Όλα αυτά συμβαίνουν σε μια χώρα με πλεόνασμα προϋπολογισμού για το 2010 στο 14,7% και όπου ταυτόχρονα το ένα τρίτο του πληθυσμού, κατά το BBC, ζει στην φτώχεια, μέσα σε προσδοκίες για πολύ περισσότερα πράγματα και με μια ντε φάκτο μεγαλύτερη έκθεση στο τι συμβαίνει στον έξω κόσμο...
Δύο άρθρα από τα μέσα της δεκαετίας δίνουν μια εικόνα της έκτασης των μεταρρυθμίσεων:
- ένα από την Monde Diplomatique, με τίτλο "Libya Rejoins the World", του Ιουλίου του 2006
- και ένα εξαιρετικό και εκτενέστατο "γράμμα από την Λιβύη" στο New Yorker με τίτλο "Circle of Fire" τον Μάιο του 2006.
Είναι αδύνατον να συνοψίσω τα όσα γράφονται στα δύο αυτά κείμενα, αλλά προτείνω ανεπιφύλακτα και τα δύο αναγνώσματα, για να πάρει κανείς κάποια ιδέα της υπό μετασχηματισμό Λιβύης, την κοινωνία της και τα δεδομένα της, ανάμεσα στα οποία μπορεί κανείς να εντοπίσει πολλά από τα στοιχεία εκείνα που θα κινητοποιούνταν με το ξέσπασμα του Αραβικού κύματος εξεγέρσεων...
Επίσης έχει μάλλον σημασία να σημειώσουμε την έκθεση των Λίβυων πολιτών στον υπόλοιπο κόσμο και στην επικοινωνία από τα μέσα του 1990 και μετά, με την δορυφορική τηλεόραση, το Αl Jazeera, και μετά με τα διαδικτυακά εργαλεία επικοινωνίας, που διευκόλυνε το ίδιο το καθεστώς . Πέρυσι τέτοια εποχή, η Λιβυκή κυβέρνηση είχε πάντως μπλοκάρει το youtube, αλλά ο έλεγχος της διαδικτυακής επικοινωνίας (όπως θα σας δείξει μια βόλτα στο twitter) ήταν πέρα από τις δυνατότητές της...
Σκόρπιες σκέψεις για την υπό εξέλιξη επέμβαση
Στην εμφύλια σύγκρουση υπάρχουν καλοί και κακοί. Είναι προφανές πως ο Καντάφι και οι πραιτωριανοί του δεν θα έπρεπε να είναι πλέον σε θέση να κυβερνούν την Λιβύη και πως από την άλλη πλευρά, οι σωροί πτωμάτων που έχει δημιουργήσει ένα βιαιότατο και δολοφονικό καθεστώς σε όλη την διαδρομή του, είναι φορτίο οργής, που θα κινητοποιεί την κάθε είδους αντιπολίτευση στον τύραννο, τώρα που έχουν ξεσπάσει τα πράγματα. Στην πραγματικότητα ο μόνος δρόμος για την σταθεροποίηση του καθεστώτος Καντάφι ως έχει, είναι ή μαζικές εκκαθαρίσεις, ή επιβολή ενός γενικευμένου πέπλου τρόμου και αίματος στη χώρα. Δεν νομίζω πως το καθεστώς είναι βιώσιμο από κάθε άποψη, και θεωρώ πως κάποιοι από τον κύκλο του Καντάφι (ο Σαΐφ αλ Ισλάμ, ίσως, ο μόνος γιος που μοιάζει να μπορεί να μοιράσει δυο γαϊδάρων άχυρα), θα προσπαθήσουν να έρθουν σε κάποιου είδους συμβιβασμό - εναλλακτικά παραμονεύει το απόλυτο χάος. Δεν υπάρχει λύση που να μην αναγνωρίζει πως το καθεστώς Καντάφι, ως έχει, ξώφλησε και πως το αίτημα για δημοκρατία πολιτική και οικονομική - με την έννοια της κοινωνικής προστασίας και ανάπτυξης... Το τι είδους καθεστώς θα προκύψει όμως είναι αβέβαιο...
Απλά μιλώντας, η εξαναγκαστική εξωτερική επέμβαση για την αλλοίωση της ισορροπίας ισχύος στο έδαφος της Λιβύης, υπέρ της αντικανταφικής εξέγερσης είναι πιθανό να γίνει μπούμερανγκ.
Το κόστος αν συμβεί κάτι τέτοιο, φυσικά, δεν θα το υποστούν εκείνοι που καλούν για επέμβαση από έξω από την Λιβύη, αλλά από τον λαό της Λιβύης με τον οποίο ελπίζουμε να σταθούμε αλληλέγγυοι... η υιοθέτηση του καλέσματος για αλληλεγγύη απαιτεί μια πολύ πιο προσεκτική εκτίμηση της παρεμβατικής επιλογής, ακριβώς επειδή τους κινδύνους που συνεπάγεται θα τους επωμιστούν Λίβυοι άμαχοι...
Η Βεγγάζη έχει στείλει περισσότερους μαχητές στο Ιράκ από οιαδήποτε άλλη πόλη στον Αραβόφωνο κόσμο. Σε κατα κεφαλήν αναλογία, διπλάσιος αριθμός ξένων μαχητών [της Ιρακινής αντίστασης σημ.] έχουν έρθει στο ιράκ από την Λιβύη - και συγκεκριμένα την Ανατολική Λιβύη από οιαδήποτε άλλη χώρα στον Αραβόφωνο κόσμο
Προσθήκη: Βίντεο από διαδήλωση στην Βεγγάζη στις 11/3/11, όπου οι διαδηλωτές ζητούν No Fly Zone αλλά απορρίπτουν ξένα στρατεύματα¨
ΠΗΓΗ: ΙΣΤΟΛΟΓΙΟΝ
(σκίτσο Δον ΨΥΧΩΤΗΣ)