Ο Νόμος του Say

Ο J.B.Say, γάλλος "οικονομολόγος",  έζησε από το 1767-1832.

Βάζω τη λέξη "οικονομολόγος" σε παρένθεση, γιατί δεν είμαι σίγουρος αν η οικονομία είναι επιστήμη κι αν ο άνθρωπος αυτός αποκαλούσε έτσι τον εαυτό του.

Τι λέει ο "νόμος του Say":

1. Στις χιλιετίες της ανθρωπότητας, πριν το χρήμα, τότε που οι άνθρωποι αντάλλασαν προϊόντα, υπήρχε μια "ισορροπία".
2. Η "τιμή" ενός προϊόντος υπήρχε σε σχέση με κάποιο άλλο προϊόν. 10 πορτοκάλια στοίχιζαν όσο 5 μήλα. Ο νόμος του Say, λοιπόν, λέει πως μία τιμή αγαθού, στην οποία η συνολική ζητούμενη ποσότητα ισούται με τη συνολική προσφερόμενη ποσότητα, είναι η τιμή ισορροπίας.
3. Σύμφωνα με τον Say, η προσφορά των αγαθών δημιουργεί την ίδια τη δική της ζήτηση. Δηλ. όταν κάποιος παράγει μία ποσότητα προϊόντων, έχει τη δυνατότητα να τα ανταλλάξει με ανάλογη ποσότητα άλλων προϊόντων. Αν έχει παράγει 10 πορτοκάλια μπορεί να έχει 5 μήλα. Αν παράγει 20, θα έχει διπλάσια ποσότητα μήλων ή θα έχει και μανταρίνια. Όσο πιο πολλά παράγω, τόσο πιο πολλά αγοράζω. Αν δεν παράγω, δεν αγοράζω. Σε μια εμπράγματη, λοιπόν, κοινωνία δεν μπορούσε να υπάρξει υπερπροσφορά αγαθών, ούτε και υπερζήτηση. Δεν μπορείς να ζητάς κάτι, που δεν μπορείς να προσφέρεις το αντίστοιχο του σε παραγωγή. Μπορείς , βέβαια, να ονειρεύεσαι. 
4. Αυτός ο συλλογισμός μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως στις κοινωνίες πριν το χρήμα, στις εμπράγματες κοινωνίες, είχαμε πλήρη απασχόληση όλων των συντελεστών της παραγωγής. Δηλ. δεν μπορούσε να υπάρξει "ανεργία".

Οι άνθρωποι βέβαια δεν ήξεραν πως υπήρχε μια κάποια "ισορροπία". Απλώς αντάλλασαν προϊόντα, για να συντηρούνται.  Επίσης, δεν ήξεραν πως υπήρχε "οικονομία". Εύρισκαν διάφορες τιμές ανταλλαγής προϊόντων, περισσότερο για να μη μαλώνουν, παρά γιατί ήξεραν τους νόμους της "οικονομίας". Δεν χρειάζονταν νόμους , για να κρατούν καλά το νοικοκυριό τους. ("Νοικοκυριό" , η άλλη λέξη της οικονομίας, στα ελληνικά).

 Ο  Say, όμως, δεν μας λέει εναν πολύ σημαντικό λόγο , που η προσφορά ήταν ίση με τη ζήτηση και η συνολική παραγωγή δεν είχε πλεόνασμα. Αυτή η "έλλειψη" στη θεωρία,  είναι μια από τις πολλές ελλείψεις της οικονομικής θερίας και μία ακόμα απόδειξη πως η "οικονομία" δεν είναι επιστήμη.

Φτιάχνει "νόμους" και "κανόνες", μέσω της συνεχούς αφαίρεσης. Είναι μια αφαιρετική τεχνική ή μια αφηρημένη τέχνη. Κυριολεκτικά "αφηρημένη". Συνέχεια σκοντάφτει και διαψεύδεται κι όμως, εξακολουθεί να το παίζει "επιστήμη" και οι διακονούντες αυτήν το παίζουν "οικονομολόγοι".

Τι δεν μας είπε ο νόμος του Say:  

Δεν μπορούσε να υπερβεί η παραγωγή προϊόντων την κατανάλωση, και άρα όλα ήταν λιτά και προσεγμένα, γιατί δεν μπορούσαν να δημιουργήσουν αποθέματα προϊόντων. Οι μέθοδοι φύλαξης και συντήρησης προϊόντων, κυρίως διατροφής, (γλυκά, τουρσιά, κάπνισμα, αλάτισμα κλπ), δύσκολα συντηρούσαν τα τρόφιμα περισσότερο από ένα-δυο χρόνια. Δεν είχαν, λοιπόν, κάποιο σοβαρό λόγο να δημιουργήσουν υπερπαραγωγή. Ούτε, φυσικά, να δουλέψουν περισσότερο από όσο χρειάζονταν.

Ο νόμος του Say δεν μας λέει και κάτι άλλο: Οι άνθρωποι ζούσαν σε μικρές κοινωνίες, δρούσαν, κυρίως, τοπικά και έρχονταν σε συνεννόηση για το τι και πόσο θα παράγουν. Είχαν σχέσεις και δεν έβγαζαν ο ένας το μάτι του άλλου. Ήταν κοινωνίες και όχι άτομα. Δεν ήταν η "οικονομία", που καθόριζε τη ζωή τους. Ήταν το μέσο με το οποίο ταχτοποιούσαν το νοικοκυριό, ώστε στον πολύ ελεύθερο χρόνο τους να μπορούν να παίζουν.

Τέλος, αυτοί που παρουσιάζουν το "νόμο" του Say, στα βιβλία που διδάσκονται τα παιδιά στις οικονομικές σχολές, προσπερνούν χωρίς σχόλια μια σημαντική "ανακάλυψη" του Say: Τα πράγματα, πριν το χρήμα, ήταν καλύτερα για τους ανθρώπους. Επίσης, δούλευαν λιγότερο και χωρίς άγχος.

Όταν ήρθε το χρήμα, ήρθε και η απληστία, η δυνατότητα αποθεματοποίησης και η χωρίς όρια αποταμίευση. Το μόνο που συγκρατούσε τους ανθρώπους από την άγρια σύγκρουση ήταν οι βασικές ανθρώπινες και κοινωνικές λειτουργίες : Δεν διδάσκονταν τον ατομικισμό, την άκρατη απληστία, τον ανταγωνισμό , την κλεψιά, τη διαφθορά και την ηθική σήψη. Μάθαιναν πως ο άνθρωπος, αν δεν είναι κοινωνικό ζώο , θα είναι είτε θηρίο είτε θεός.

Σήμερα;

Δεν διαθέτουμε την αφέλεια του αιτήματος για επιστροφή στις αχρήματες κοινωνίες. Απλά, η παλιά ζωή είναι μια πρόκληση, μια αφορμή για να εφεύρουμε ένα τρόπο διαχείρισης του χρήματος, που να μας φέρει πίσω τη γαλήνη, την ηρεμία, την ασφάλεια, τη φιλία και την κοινωνία, με την κυριολεκτική έννοια αυτού του ελληνικού όρου. "Κοινωνία". Αυτό έχουμε χάσει κι όχι απλά ένα επίδομα. Τον άνθρωπο χάσαμε, μέσα στην απέραντη αποβλάκωση, που καλλιεργείται στα σχολεία, στα πανεπιστήμια  και στα ΜΜΕ.  

Προϋπόθεση είναι ένα σύστημα αξιών, άνθρωποι χωρίς ιδιοτέλειες και θεσμούς που να αντικατοπτρίζουν ανθρώπινες αξίες και ειλικρινείς σχέσεις ανθρώπων.

Σήμερα, αντί για αυτό, οι "οικονομολόγοι" και οι "πολιτικοί" δεν μπορούν να μοιράσουν δυο γαϊδάρων άχερα. Επειδή δε θέλουν και επειδή, τώρα πια, η βλακεία έχει γίνει πανεπιστημιακή "γνώση". 

Και συνεχίζουν να διδάσκουν ψεύδη στα πανεπιστήμια. Κι εμείς απορούμε, γιατί η χώρα και ο κόσμος αρμενίζουν στραβά. Φταίει ο γιαλός.

Και εξακολουθούμε να νομίζουμε πως το λιμάνι φεύγει και όχι το καράβι.