Στη Σκάλα: Από το ναό του Απόλλωνα στον Άη Γιώργη

Η Κεφαλονιά είναι ένας τόπος γεμάτος από ιστορία και αρχαιότητες. Όμως, τη δόξα των λαμπρών μνημείων δεν θα γνωρίσει ποτέ. Οι σεισμοί αφήνουν πίσω τους, μόνο ότι αντέχει. Ένας βασιλικός θολωτός τάφος, λαξευτοί τάφοι, κιβωτιόσχημοι τάφοι, ένα ρωμαϊκό μαυσωλείο, ένα αρχαίο ωδείο ή θέατρο, κυκλώπεια τείχη, θεμέλια οικισμών, σπιτιών και ναών και ψηφιδωτά. Όρθιο δεν μένει τίποτα.

• Ρωμαϊκή έπαυλη Σκάλας.

Εκτός κι αν το διέσωσαν οι παλιοί χριστιανοί, όπως στην περίπτωση του Άη Γιώργη Σκάλας, οι ανασκαφές του οποίου είναι και το θέμα μας.

" Τα ευρήματα των ανασκαφών δεν επαρκούν για να αναπαρασταθεί σε ικανοποιητικό βαθμό η αρχική μορφή του, ενώ οικοδομικό υλικό από τον αρχαϊκό ναό της Σκάλας έχει χρησιμοποιηθεί στους τοίχους και την Αγία Τράπεζα του παρακείμενου ξωκλησιού του Αγίου Γεωργίου.", μας λέει η αρχαιολογική υπηρεσία.

Τι συμβαίνει στον Άη Γιώργη της Σκάλας, όπου οι ανασκαφές βρίσκονται σε εξέλιξη;

Πρώτος ο Μαρινάτος είχε κάμει έρευνα το 1960 και, μάλλον αυθαίρετα, "αφιέρωσε" τα ίχνη του ναού  στον θεό Απόλλωνα.

Τα χρόνια πέρασαν. Η αρχαιολογική υπηρεσία γράφει, λίγο πριν τις ανασκαφές: 

• "Το τέμενος στη θέση «Αγ. Γεώργιος – Γραδού», μεταξύ Πόρου και Σκάλας ανήκε στην επικράτεια της πόλης των Πρόννων αλλά δυστυχώς μέχρι σήμερα παραμένει άγνωστη η θεότητα στην οποία ήταν αφιερωμένο. Δύο προγενέστερες απόπειρες για τον εντοπισμό του πτερού του ναού από τους Μαρινάτο και Καλλιγά απέβησαν άκαρπες. Σε πρόσφατες εργασίες καθαρισμού εντοπίστηκε και αποκαλύφθηκε τμήμα του πτερού και το μεγαλύτερο μέρος του στωικού οικοδομήματος που βαίνει παράλληλα με το ναό. Ο ναός σχηματίζεται από τον πρόναο, το σηκό και τον οπισθόδομο και χρονολογείται κατά τον 6^ον – 4^ον αι. π.Χ. Η μορφή του αποτελεί ενδιάμεσο κρίκο στην αρχιτεκτονική εξέλιξη των ναών στην Ελλάδα.Πρόκειται για το σημαντικότερο, μεγαλύτερο και καλύτερα διατηρημένο αρχαίο ναό του νησιού. Τρεις ναοί αναφέρονται στη βιβλιογραφία: ο ναός στην Κράνη ο οποίος έχει εξαιρετικά μικρές διαστάσεις, το οικοδόμημα στη θέση «Αλποβούνι» στη Σάμη το οποίο είναι υπό συζήτηση και ο χαμένος πια ναός στις Μηνιές.Για τους παραπάνω λόγους η Εφορεία φρόντισε για την ένταξη της ανάπλασης και ανάδειξης του χώρου στο ΠΕΠ Δυτικής Ελλάδας- Πελοποννήσου- Ιονίων Νήσων 2007-2013 του ΕΣΠΑ, με τίτλο Πράξης «ΑΝΑΔΕΙΞΗ – ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΑΡΧΑΪΚΟΥ ΝΑΟΥ ΣΚΑΛΑΣ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑΣ»".

Μετά τις ανασκαφές, μαθαίνουμε:

Δεν είναι ένας μεμονωμένος ναός. Είναι μέρος ενός συγκροτήματος, ένας σταθμός υποδοχής των ναυτικών, που πήγαιναν δυτικά. Τόπος για τις λατρευτικές ανάγκες των ναυτικών. Με τα τείχη του γύρω από το ναό, με στοές και άλλους χώρους.  Πρόκειται για οργανικό τμήμα της ζωής της αρχαίας πόλης των Πρόνων. Μέχρι τώρα, νομίζαμε ότι είναι ένας ναός, μακριά από τη ζωή της αρχαίας πόλης, στη μέση του πουθενά.

Κάτι αντίστοιχο, κατά τον Μαρινάτο, υπήρχε και στα Βάτσα:

Κατά τον Μαρινάτο, τα Βάτσα ήταν ο τελευταίος σταθμός των ναυτικών, πριν από το ταξίδι για την Ιταλία.

Στα Βάτσα υπήρχε, για τις ανάγκες των ναυτικών, αρχαίος ναός, αφιερωμένος στον Ποσειδώνα, από τον οποίο σώζεται ψηφιδωτό. (60ς π.Χ. αιώνας κατά τον αρχαιολόγο Π. Καλλιγά. 2ος π.Χ. αιώνας κατά την αρχαιολογική υπηρεσία).

Σήμερα, στη φωτογραφία, διακρίνεται εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου.

Επίσημες ανακοινώσεις, από την αρχαιολογική υπηρεσία, δεν έχουν γίνει, αφού οι ανασκαφές δεν έχουν ολοκληρωθεί.

Ποιο είναι, κατά τη γνώμη μας, το πιο σημαντικό εύρημα;

Στο σημείο, που σημαδέψαμε με κόκκινο, καλυμμένο πρόχειρα είναι ένα ασβεστοκάμινο. Αρχαίο και αυτό. Σηματοδοτεί το τέλος της χρήσης του αρχαίου ναού και την έναρξη της χριστιανικής λατρείας. Έχει εμφανή ίχνη φωτιάς και του υλικού, που χρησιμοποιούσαν. Προφανώς, μετά τον Θεοδόσιο, έλιωναν τα αγάλματα και άλλα χρήσιμα μέρη του παλιού ναού, για να κάμουν ασβέστη.

Προβλέπω, πάνω στα ίχνη του σβησμένου ασβεστοκάμινου, αναζοπύρωση ελληνοχριστιανικών παθών.

Ας μάθουμε να κοιτάμε την αλήθεια, κατάματα, δίχως ένταση και πάθος. Όλα είναι μέρος της ιστορίας μας.

Από τα χρόνια των Νεάντερταλς και, πολύ μεταγενέστερα, από τα χρόνια του Οδυσσέα, είμαστε ταξιδευτές.

Δεν διαθέτουμε τη χάρη των μεγαλόπρεπων μνημείων, αλλά ξέρουμε πως να ενσωματώνουμε τη λατρεία των σπηλαίων, την αφιερωμένη στον θεό Πάνα, τη Μελισσάνη και τις Νύμφες, και να την κάνουμε λατρευτικά σπήλαια της Αγίας, Παρασκευής, της Αγίας Βαρβάρας και του Αγίου Γερασίμου.

Σε πάει απέναντι(σύγχρονο μεταφορικό μέσο στα Βάτσα):

Η Παναγία με τα Κρίνα που ξανανθίζουν κομμένα(Πάστρα):

Άγιος Σπυρίδωνας των Άννινων (Πουλάτα, τέμπλο και γυναικωνίτης):

Το φιδάκι της Παναγίας(Αργίνια):