"Εκείνο που έλειψε είναι το κέντρο ή το χαμένο όραμα, και χωρίς αυτό δεν γίνεται τίποτα....Περιττό να προσθέσομε πως η ελευθεριότητα αυτή ή δήθεν ανταρσία, στο δυτικό άνθρωπο, προς διάφορες έξω ή αντι-λογοκρατικές κατευθύνσεις είναι ηθελημένα λογικά... και πάντα, καθώς είπαμε, φυσική, ποτέ αληθινά μεταφυσική, ποτέ βλαστημένη δηλ. πάνω σε κάποια από τις μεγάλες μεταφυσικές παραδόσεις..."
"Στην αρχή ο άνθρωπος παίρνει την λογική για φυλακή ή για το κελί του. Θέλει να βγει έξω"...
(Έχετε προσπαθήσει, ποτέ, να βγείτε από το κελί της λογικής; ρωτάμε εμείς οι ασήμαντοι) Και συνεχίζει ο Ζ.Λ.:
..."Αρχίζει να χτυπάει πρώτα στον ένα (τη λογική), ύστερα στον άλλο, στον δεύτερο, στον τρίτο, στον τέταρτο τοίχο αλληλοδιάδοχα-τους παρακαμπτήριους δρόμους που λέγαμε- και βλέπει πώς δεν τον βγάζουν στο φως της μέρας, πως η λογική του, που τη θεωρούσε σύνολη φυλακή, ήταν ο ένας μόνο τοίχος. Κάθε νέα προσπάθεια καταπάνω στους άλλους ή στους νεοθώρητους αυτούς τοίχους- που απαριθμήσαμε: αίσθημα ή φαντασία, όνειρο ή τρέλα, πάθος ή διαίσθηση- τον σωριάζει χάμω στη μέση της κάμαρης ένα πτώμα ή ένα κουρέλι με μέσα του το μηδέν, nihil(ismus), το ανικανοποίητο κενό ή το τίποτα, που, μαζί με το δυτικό πολιτισμό, πάει τώρα να ζώσει τις πέντε ηπείρους. Κανένας από τους νεοθώρητους αυτούς δρόμους δεν οδήγησε τον άνθρωπο στη θύρα της φυλακής:
Στη θύρα την ολόχρυση της Παντοδυναμίας
που οραματίζεται για το θάνατο της Αιμιλίας Ροδόσταμο ο Σολωμός. .."
..."να κοιτάξομε 1: αν πρέπει από εδώ και πέρα να ακολουθάμε πάντα την Ευρώπη, 2: ή μήπως η κρίση αυτή μπορεί να μας κάνει να στοχαστούμε αν είχαμε πρώτα κανένα δικό μας δρόμο πνευματικό, 3: και ποιος μπορεί να είναι ο δρόμος αυτός τον οποίο φαίνεται να χάσαμε, 4: αν ήταν, κατόπι, απαραίτητο να τον χάσομε(υπήρχαν άνθρωποι που δεν έπαψαν ποτέ να μας φωνάζουν και να μας δείχνουν το δρόμο μας), 5: να δούμε μήπως χωρίζουν ουσιαστικά οι παραδόσεις μας με την Ευρώπη, 6: ή τέλος αν μπορεί-και παραμπορεί μάλιστα- να ξαναβρούμε το δρόμο μας"...
Και πάει πιο κάτω ο μεγάλος δάσκαλος:
"Αυτή είναι η δουλειά μας σήμερα: να ανοίξομε τα μάτια μας και να βρούμε την πνευματική παράδοση, αν έχομε δική μας, ώστε οι τέχνες και τα άλλα όλα να αποχτήσουν έναν άξονα αναγωγής, χωρίς τον οποίο τίποτα δε γίνεται ή σκορπίζομε μόνο όσα πέσουν στα χέρια μας: ο μη συνάγων μετ' εμού σκορπίζει, λέει η παράδοση των πατέρων μας ή ο ίδιος ο άξονας, όποτε πάρει ανθρώπινη ομιλία. Χρειάζεται να ζωογονηθεί το δέντρο -ή το κέντρο- για να ανθίσουν τα κλωνάρια του. Και χρειάζεται να ζωογονηθεί για μας, φυσικά, και όχι για το δέντρο. Το δέντρο δεν χρειάζεται ζωογόνηση, εκεί είναι πάντα, ξύλον ζωής, εμείς δεν το βλέπομε ή το χάνομε, καμιά φορά, όταν μας βουληθεί. Οι άνθρωποι έχομε ελεύθερη βούληση. Να βλέπομε το δέντρο ή να το χάνομε: η ελευθερία μας. Και τη δύσκολη αυτή διαθήκη την προσυπαγορεύει, από τα παλιά τα χρόνια, η πλατωνική παράδοση για τους Έλληνες. Δε φταίει το δέντρο, αν εμείς το θεωρούμε ξεραμένο σε εποχές σκληρότητας. Εμείς φταίμε για την ξεραϊλα: αιτία ελομένου΄θεός αναίτιος(Πολιτεία, 617e). ..
...Όσοι μελετούν ή συγγράφουν την ιστορία, δεν καταλαβαίνουν πως τα περισσότερα ιστορικά συμπεράσματα είναι συμβατικά, και επιμένουν να τα παρουσιάζουν ως συμπεράσματα "επί της ουσίας". Των αλλονών πάλι τα άγραφα ή τα γραψίματα(αν βρεθούν ποτέ) δεν είναι στην πραγματικότητα χαρτιά ή έγγραφα, αλλά ζωή βαθιά, βαθύτερη από τα γεγονότα, ζωή που έρχεται από μακριά και πηγαίνει μακριά, όπως τη σημειώνει χαρακτηριστικά για το Μακρυγιάννη ο βιογράφος του: "Η δια της γραφίδος αυτού ρέουσα πηγή ζωής ήρχετο μακρόθεν, λίαν μακρόθεν, εκ των βαθύρριζων θεμελίων της φυλής και του έθνους εις ό ανήκεν"(Βλαχογιάννης). . .
... Αν έχουν κάποια σημασία τα όσα παρατηρήσαμε ως τώρα και δεν είναι μόνο κουβέντες στο βρόντο ή λόγια του αέρα, θα πρέπει να καταλάβομε πως ολόκληρος ο νεότερος πολιτισμός... έχει χάσει παντού, τόσο στην καπιταλιστική λεγόμενη, όσο και στη σοσιαλιστική ή κομμουνιστική μορφή της κοινωνίας, το προαιώνιο μεταφυσικό κέντρο της ζωής ή πως πάει να το χάσει, και τούτο αποτελεί σήμερα το κεντρικό πρόβλημα της εποχής- και το πνευματικό μέτρο της- όσο και αν τούτο παραμένει σκεπασμένο ή αν εμείς δεν το προσέχομε όλοι μας, απασχολημένοι καθώς είμαστε μέρα νύχτα από το παραπειστικό πανδαιμόνιο του εξωτερικού κόσμου γύρω μας, ή από τη φαντασμαγορική, σε όλα τα μέτωπα, προέλαση της σύγχρονης τεχνοκρατίας... οπουδήποτε ο άνθρωπος έχει παρατημένη την παράδοση, δηλ. το μεταφυσικό κέντρο ή το πνεύμα...".
Χάσαμε το Πνεύμα μας, το Μεταφυσικό, το Θεό, το Κέντρο, μας λέει ο Ζ.Λ. Το χάσαμε, γιατί έχουμε χρείες, ανάγκες, και μόνο με αυτές ασχολούμαστε. Ο "χωμένος τενεκές" του Μακρυγιάννη, αυτά που χώθηκαν και χάθηκαν. "και σάρκες εφύοντο και ανέβαινεν επ' αυτά δέρμα επάνω, και πνεύμα ουκ ήν εν αυτοίς"(Ιεζεκιήλ, ΛΖ,8)
Κι αν υπάρχει "λάθος" στη γραφή του Ζ.Λ. είναι που το μεταφυσικό, το υπερφυσικό, το Πνεύμα και ο Θεός είναι φυσικά, πολύ φυσικά, δικά μας "πράγματα"(από το ρήμα "πράττω", με την αρχαιοελληνική έννοια του "δημιουργώ". Όπου "δημιουργία", λέξη από το δήμος+ έργον . Είτε ως έργο "για τον δήμο" είτε "από τον δήμο" είτε και τα δυο μαζί).
Και αν θέλουμε να μιλήσουμε την ανθρώπινη γλώσσα εν πνεύματι και αληθεία, ας ανατρέξουμε στο Σολωμό κι ας μην προσπαθούμε να αποκοπούμε από τον ομφάλιο λώρο που μας ενώνει με την κακοχρησιμοποιημένη λέξη "λαός" (ο καθείς χωριστά και ποτέ το "μαζί"):
"Υποτάξου πρώτα στη γλώσσα του λαού και αν είσαι αρκετός κυρίεψε τη".
Μην παριστάνεις τον υπεράνω και τον πέρα, αυτόν που ξέρει, απέναντι σε "αυτόν" που δεν ξέρει ή δεν μπορεί.
"αλλ' οι δικοί μας θέλουν να γράφομε μία γλώσσα η οποία μήτε ομιλιέται, μήτε άλλες φορές ομιλήθηκε, μήτε θέλει ποτέ ομιληθεί"(Σολωμός). Κάποιοι προσπαθούν να "διδάξουν" το λαό τη δική τους σκέψη, που είναι σαν τη γλώσσα "την καθαρεύουσα", που έπρεπε να λέγεται "δευτερεύουσα", όπως δευτερεύουσα είναι ή θα έπρεπε να είναι η σκέψη του καθενός(όπως και η δική μου σκέψη). Η πηγή της ζωής είναι αυτό που κάθε φορά βγαίνει από τη "μεγαλοφυία της τριανταφυλλιάς", ενός λαού που κάνει ότι κάνει, δίχως να ξέρει το γιατί. (Το πιο πιθανό είναι να ξέρει πιότερα από όσα εσύ κι εγώ).
Τώρα, συνέχισε να τον βρίζεις, μια και εσύ ο ίδιος δεν είσαι λαός και αυτός ο "άλλος" δεν κάνει τα "πράγματα", όπως εσύ τα σκέφτεσαι. Άραγε, τι είσαι, αν δεν είσαι λαός;
"Υποτάξου πρώτα στη γλώσσα του λαού και αν είσαι αρκετός κυρίεψε τη".Μόνο που για να συμβεί αυτό, πρέπει να γίνεις ένα με αυτό. Και νάσαι ο "αρκετός" που δεν θέλει να κυριέψει. Κι αν σε καλέσουν, δώσε. Μην πάρεις. Φύγε από τις χρείες σου.
Δεν είναι το δέντρο που σε χρειάζεται. Εσύ το χρειάζεσαι.
Στην εικόνα: Δον ΨΥΧΩΤΗΣ ("θυμήθηκε" τη γη της καρδιάς του)