Τσάπα πυρίτιο και ζεστή καρδιά

Τουλάχιστον 2 δεκαετίες πριν το τέλος του σοβιετικού παραδείσου, η δύση είχε καταταφέρει λίγο πολύ να προσφέρει στους πολίτες της τα περισσότερα από εκείνα τα υλικά αγαθά που η αριστερά -ως κομμάτι αυτής της δυτικής μεταφυσικής πεποίθησης προόδου που ονομάζουμε διαφωτισμό- ευαγγελιζόταν για τις μάζες 50-70 χρόνια πριν.

Κι ήταν η ίδια υλική ευμάρεια που έστρεψε τους πολίτες μακριά της. Ο παππούς Γκαλμπρέιθ μας είχε προειδοποιήσει (the affluent society) πως η άνοδος του βιοτικού επιπέδου θα κάνει τους πολίτες να στραφούν εναντίων εκείνων των πολιτικών που τους έκαναν ευκατάστατους μερικά χρόνια πριν, κι η δεξιά βρήκε επιτέλους το παράθυρο που θα την έφερνε ξανά στην εξουσία. Θα ζήσετε όλοι το όνειρο του πλούτου ήταν το σύνθημα. Είναι οι φτωχοί που σας τραβάνε σαν βαρίδι προς τα κάτω. Και οι κάλπες τους επιβεβαίωσαν. Ξανά και ξανά και ξανά.

Έτσι μαζί με το τέλος της ιστορίας, ακόμα και η μη σοβιετοκεντρική αριστερά, είχε να αντιμετωπίσει ένα μεγάλο πρόβλημα αντιπροσώπευσης. Ο παλιός ανθρωπισμός, η ισότητα, η κοινωνική δικαιοσύνη δεν ήταν πια της μόδας. Οι παρίες της κοινωνίας άρχιζαν όλο και πιο συχνά να είναι άνθρωποι που δεν ψηφίζουν (μετανάστες), σε μια επανάληψη των προβλημάτων του 19ου αιώνα. Τότε που η αριστερά είχε κερδίσει τις καρδιές των φτωχών, αλλά δυστυχώς γιαυτούς, οι φτωχοί δεν είχαν δικαίωμα ψήφου.

Στους υπόλοιπους όμως, η αριστερά είχε όλο και λιγότερα να προσφέρει. Άρα ή η αριστερά θα στρεφόταν ξανά στους απόκληρους προσπαθώντας να τους “διαφωτίσει” και να πολεμήσει για τα δικαιώματά τους, ή η αριστερά θα προσπαθούσε να ξανακερδίσει τους ψηφοφόρους. Στην ουσία προσπάθησε και τα δύο. Στο μεν πρώτο με όλες τις πολιτισμικές δυσκολίες των μεταναστών που προέρχονταν από πιο παραδοσιακές προ ή ημι-νεωτερικές κοινωνίες ή από κοινωνίες που μόλις ξέφευγαν από την παράνοια του υπαρκτού (πχ αλβανία). Στο δεύτερο προσπαθώντας να κάνει αυτό που πάντα ήξερε. Να διεκδικήσει περισσότερα για τους πολλούς. Σε κανένα από τα δύο δεν κατάφερε να βρει μαζική απήχηση για διάφορους λόγους.

Ένας από αυτούς ήταν γιατί η ίδια η κυβέρνηση (που στην ελλάδα ταυτίζεται με το πασόκ), εκμεταλλευόταν το πλεονέκτημα του να είσαι κυβέρνηση, τάζοντας και προσφέροντας κατά βούληση. Έτσι από τη μία οι μετανάστες που έγιναν ψηφοφόροι εντάχθηκαν κυρίως στην κομματική πελατεία του κυβερνώντος κόμματος (κι όταν μικροαστικοποιήθηκαν αρκετά κάποιοι στράφηκαν και στο ΛΑΟΣ). Από την άλλη οι γηγενείς ψηφοφόροι ήταν ήδη ενταγμένοι στα κομματικά δίκτυα αυτών που τους πρόσφεραν μια θέση στο όνειρο. Δηλαδή των κυβερνήσεων.

Κι έτσι αριστερά με την πλάτη στον τοίχο έφτασε σ’ έναν πλειστηριασμό υποσχέσεων που δεν μπορούσε να πραγματοποιήσει. Βασικό μισθό 1300 ευρώ έταζε, ο μισθός δεν έχει σημασία έλεγε η κυβέρνηση με το χρηματιστήριο δεν θα χρειάζεται να δουλεύετε γιατί είμαστε πλούσιοι. Και το πρόβλημα είναι πως η αριστερά αυτό το έχαψε. Άλλωστε και η σοσιαλιστική ουτοπία σίγουρα θα υπόσχεται λίγες ώρες εργασίας. Αλλά και να μην το έχαβε, όταν το έβλεπες να συμβαίνει μπροστά στα μάτια σου, είναι λίγο δύσκολο να πείσεις τον ψηφοφόρο, φέρελπη αγοραστή μπέμπας (ή άντε Golf GT), πως εσύ μπορείς να προσφέρεις περισσότερα από τη μπέμπα (δηλαδή 2 μπέμπες?).

Τέλοσπαντων οι περισσότεροι την έχετε ζήσει την εποχή που ο κόσμος μεθούσε με το αθάνατο κρασί του 2004, δεν χρειάζονται πολλές λεπτομέρειες. Μόνο που αυτό τελείωσε. Και δυστυχώς η αριστερά έχει μείνει να πολεμά τον προηγούμενο πόλεμο.

Και τώρα…. κάαααθόμαι

Κι ένα ωραίο κλασικό case study είναι η ιστορία με τα αγροτικά φωτοβολταϊκά. Η σχέση κυβέρνησης και αγροτών είναι μια σχέση αγάπης μίσους. Το ΠΑΣΟΚ είναι αυτό που τους μετέτρεψε από φτωχούς σε βολεμένους, το ΠΑΣΟΚ είναι αυτό που καλλιέργησε τη νοοτροπία των επιδοτήσεων χωρίς παραγωγικό αποτέλεσμα και το ΠΑΣΟΚ είναι πάλι που άρχισε να τους τα παίρνει πίσω σιγά σιγά. Μία με υποσχέσεις, μία με ξεφουσκωμένα λάστιχα. Αλλά το ΠΑΣΟΚ σε αντίθεση με την αριστερά γνωρίζει καλύτερα τι ζητά η ψυχή της αγροτιάς. Και δεν έχει κανένα ηθικό κόλλημα να το τάξει, είτε είναι αφγανοί σκλάβοι που μαζεύουν φράουλες, είτε είναι ξανθές βουλγάρες με ψηλά ζυγωματικά, είτε είναι δομημένα ομόλογα (είναι τυχαίο πως δομημένα της Lehman βρέθηκαν κυρίως στη Λάρισσα όταν έσκασε η εταιρία?).

Το νέο επεισόδιο αυτής της σχέσης ονομάζεται φωτοβολταϊκά. Η κυβέρνηση έταξε στους αγρότες πως θα μπορέσουν να εγκαταστήσουν κατά προτεραιότητα φωτοβολταϊκά και πως θα τους επιδοτεί για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας για τα επόμενα 20 χρόνια. Όταν έκανες τις πράξεις μπορούσες να δεις πως με μερικές υπερτιμολογήσεις θα μπορούσες να τσιμπίσεις ένα άνετο ROI της τάξης του 25% (Return on Investment), ή για να το πούμε με όρους αγοράς, θα μπορούσες να κάνεις απόσβεση σε 4 με 5 χρόνια (ανάλογα με το εάν θα πάρεις δάνειο και πόσες υπερτιμολογήσεις θα κάνεις).

Κι επειδή το όραμα του φωτοβολταϊκού βασίζεται στο όραμα του προσωπικού ραντιερισμού, μέσα σε 6 μήνες είχα κατακλυστεί από ανθρώπους που με ρωτούσαν για το εάν θεωρώ πιο συμφέροντα τα πολυκρυσταλικά ή τα μονοκρυσταλικά, κι αν το tracking είναι καλή ιδέα. Πρέπει να παραδεχθώ πως το ΠΑΣΟΚ ξέρει να κινητοποιεί τον κόσμο. Όπως το 1999 όλοι έμαθαν σε dt το limit up και την αύξηση κεφαλαίου με μετρητά, έτσι έκαναν φέτος με τα φωτοβολταϊκά. Ποιός άλλωστε δεν θα ήθελε να κάθεται να ξεσκονίζει μια φορά τη βδομάδα τα πάνελ και να μαζεύει 5-10-15 χιλιάρικα το χρόνο από αυτό? Ή για να το θέσω πιο βρώμικα, ποιός δεν θα ήθελε να βάζει τον αφγανό να ξεσκινίζει τα πάνελ πριν πάει να ποτίσει το χωράφι?

Τι έκανε η αριστερά γιαυτό? Τσίμπισε το αγκίστρι. Από τη μία φωτοβολταϊκά και οικολογία, από την άλλη η χειμαζόμενη αγροτιά που το ΠΑΣΟΚ την άφησε ορφανή. Έμοιαζε ο τέλειος συνδυασμός. Κι έτσι ανέβηκε στο τρένο. Στα χωριά όλοι έτρεχαν σαν τρελοί να κάνουν αιτήσεις στη ΔΕΗ, διάφοροι τοπικοί μηχανικοί έκαναν χρυσές δουλειές αναλαμβάνοντας φασόν αιτήσεων και τάζοντας να παραδώσουν τη φάρμα με το κλειδί στο χέρι. Μη ξεχνάμε άλλωστε πως το outsourcing είναι ακόμα το σύνθημα της δεκαετίας. Ιδανικά θα φέρναμε και κινέζους να μας τα βάλουν καθώς εμείς θα αγναντεύαμε τη μαύρη σικιλονάτη καλλονή να αποδίδει φράγκα.

Τι συνέβη? Αυτό που συνήθως συμβαίνει με το ΠΑΣΟΚ την τελευταία δεκαετία. Η κυβέρνηση άδειασε τους αγρότες, η ΔΕΗ ανακοίνωσε πως στη μισή χώρα δεν υπάρχει η κατάλληλη υποδομή σε καλώδια για να μεταφερθεί όλο αυτό το ρεύμα που θα παραχθεί και οι αγρότες για μια ακόμη φορά έμειναν με τη φαντασίωση του πλουτισμού.

Τι απάντησε η αριστερά σε αυτό? Πως ντροπή και αίσχος στην κυβέρνηση να κάνει κάτι τέτοιο, πρέπει αμέσως να ικανοποιήσει τους αγρότες και μετά πρόσθεσε πολιτικάντικα πως πρέπει να υπάρξει σχεδιασμός αγροτικής πολιτικής (χωρίς να ξέρουν και οι ίδιοι τι σημαίνει ακριβώς).

Τι θα κερδίσει από αυτό? Το τρίτο το μακρύτερο. Γιατί? Γιατί οι αγρότες μπορεί να τσιμπάνε όταν τους τάζεις να μη δουλεύουν, αλλά δεν είναι και ηλίθιοι για να σε πιστέψουν να το παίζεις μετά χριστόν προφήτης (χωρίς μάλιστα να έχεις τη δύναμη να τους ικανοποιήσεις).

Όπως λοιπόν συνέβη και με τον ΟΛΠ, μπορεί και να συνταχθούν με την αριστερά ευκαιριακά ως διαπραγματευτικό χαρτί με την κυβέρνηση.

Η λύση ξερόλα

Έστω λοιπόν πως θέλουμε να δημιουργήσουμε μια συμμαχία με τους αγρότες. Έστω πως η κυβέρνηση τους τάζει φ/β λαγούς με πετραχήλια. Άλλωστε κυβέρνηση είναι ό,τι θέλει τάζει. Μπορούμε να την καταγγείλουμε με μια ανακοίνωση με 10 γενικές και 3 προστακτικές και να γυρίσουμε στον φρέντο μας. Το πρόβλημα με αυτή τη στρατηγική είναι πως η κυβέρνηση έχει τη δυνατότητα να προσφέρει αυτό που έταξε, κι εμείς δεν γνωρίζουμε από την αρχή εάν θα το κάνει. Ταυτόχρονα, ακόμα κι αν συμφωνούμε 100% με την ιδέα δεν την υποστηρίζουμε, διότι δεν θα κερδίσεις καμία συμπάθεια με το να κάνεις την ουρά της κυβέρνησης και μάλιστα χωρίς να έχεις τη δύναμη να επηρεάσεις τις εξελίξεις.

Έστω λοιπόν ότι αποφασίζουμε πως τα φ/β στους αγρότες είναι μια καλή μικροαστική ιδέα που θα βοηθήσει και τους αγρότες και την ενεργειακή αυτονομία της χώρας. Άρα θέλουμε να την υποστηρίξουμε. Τι κάνουμε? Εδώ αρχίζουν τα δύσκολα. Για αρχή σηκώνουμε τον κώλο μας και ψάχνουμε να βρούμε 10 σοβαρούς μηχανικούς να ασχοληθούν και να αναλύσουν το θέμα. Από μηχανικούς η αριστερά έχει μπόλικος, και θεωρούμε πως δεν θα κοιτάξουν μόνο τον κώλο τους. Τι μας προσφέρει αυτό? Μια ανεξάρτητη ανάλυση του ζητήματος με συγκεκριμένες σταθερές. Οι μηχανικοί μας, δεν θα σκεφτούν το συμφέρον τους ή του κλάδου τους, αλλά τι πραγματικά συμφέρει τους αγρότες. Αν δεν μπορούμε να το διασφαλίσουμε αυτό (διότι δεν είναι δεδομένο), ας το διαλύσουμε το μαγαζί δεν έχει νόημα.

Ας πούμε λοιπόν πως μέσα σε έναν μήνα αυτοί οι μηχανικοί αποφασίζουν πως η πιο συμφέρουσα λύση είναι να βάλεις πολυκρυσταλικά πάνελ χωρίς tracking διότι το τελευταίο είναι ακριβό και χρειάζεται συντήρηση (που μαντέψτε ποιος θα κάνει? Μα φυσικά οι μηχανικοί που έφτιαξαν τις μελέτες). Αποφασίζουν ακόμα πως σε 20 νομούς η ΔΕΗ δεν έχει χωρητικότητα στο δίκτυο για τον αναμενόμενο όγκο αιτήσεων και τέλος ετοιμάζουν μια αίτηση φασόν. Με λίγα λόγια ετοιμάζουν μια πρόταση.

Τώρα πρέπει να την πουλήσεις αυτή την πρόταση. Το καταπληκτικό είναι πως δεν χρειάζεται παρά να την ακολουθήσει το 5% που σε συμπαθεί έτσι κι αλλιώς. Αυτοί οι 5 λοιπόν θα κάνουν μια κοινή αίτηση πχ, την μελέτη (σιγά τα ωά) της οποίας θα τους την κάνουν από τα κεντρικά (για να διασφαλίσουν το συμφέρον τους και να μειώσουν το κόστος). Και ακολουθείς το ρεύμα αλλά όχι σαν πρόβατο. Με ένα twist. Άρα η αρχική σου θέση είναι είμαστε υπερ, αλλά ρε παιδιά μιλάμε για την ίδια κυβέρνηση που ξεφουσκώνει λάστιχα.

Από εδώ και πέρα δεν έχει σημασία τι θα κάνει η κυβέρνηση. Εάν ικανοποιήσει το αίτημα των αγροτών, οι αγρότες που σε συμπαθούν θα βρεθούν σε πλεονεκτικότερη θέση, θα έχουν καλύτερο ROI και πιο αποδοτικό σύστημα ανά ευρώ που ξόδεψαν. Εάν δεν ικανοποιήσει αυτό που έταξε, οι αγρότες που σε συμπαθούν θα βρεθούν οι λιγότερο γδαρμένοι. Κι αυτό δημιουργεί ένα θετικό παράδειγμα που στην επόμενη μόδα θα ακολουθήσουν οι διπλάσιοι και τριπλάσιοι.

Γιατί αυτό έχει σημασία?

Κομμάτι της επιτυχίας μας ως είδος είναι πως είμαστε μιμητικά πλάσματα. Ακολουθούμε συμπεριφορές που θεωρούμε πιο επιτυχημένες. Σε αυτό βασίζεται το ΠΑΣΟΚ και γιαυτό σε 6 μήνες μπορεί να κινητοποιήσει μεγάλα κομμάτια του πληθυσμού σε δραστηριότητες που θα μας φαίνονταν αστείες. Εάν δηλαδή με ρώταγες πριν 5 χρόνια που χάζευα φ/β, μπορείς να πείσεις τους αγρότες να τα βάλουν, θα γελούσα και θα σε έλεγα tree hugger. Πώς σκατά λοιπόν σε 6 μήνες όλοι ήθελαν να γίνουν ειδικοί? Πώς σκατά οι τουλίπες έγιναν το πιο ακριβό αγαθό στις κάτω χώρες του 17ου αιώνα?

Φυσικά δεν πρόκειται για κάτι μαγικό. Κάθε κυβέρνηση έχει τη δυνατότητα να επιβραβεύει και να τιμωρεί διάφορες συμπεριφορές. Αυτό που σήμερα ονομάζουμε καπιταλιστική οικονομία είναι ένα συνονθύλευμα από τέτοιους εμπειρικούς κανόνες που εφαρμόστηκαν πριν μερικούς αιώνες. Οι περισσότερες ιδέες της που μας φαίνονται σήμερα “φυσικές”, ήταν το αποτέλεσμα τέτοιων παρεμβάσεων. Ακόμα και η ιδέα της καθημερινής εργασίας είναι μία εν πολλοίς μοντέρνα “εφεύρεση”.

Το ΠΑΣΟΚ λοιπόν κατάφερε να ηγεμονεύσει στην ελληνική κοινωνία δημιουργώντας διάφορα τέτοια πετυχημένα πρότυπα. Πρόκειται βέβαια για μια αμφίδρομη σχέση, το ΠΑΣΟΚ ηγεμόνευσε σε μια κοινωνία που ήδη προ-υπήρχε. Αλλά η Ελλάδα 30 χρόνια αργότερα είναι σίγουρα μια κοινωνία που το ΠΑΣΟΚ συν-διαμόρφωσε. Μπορεί τα “νέα τζάκια” που ευαγγελιζόταν ο ΑΓΠ να μην πέτυχαν στη μεγάλη κλίμακα του κοσκωτά και του κόκκαλη, σίγουρα όμως πέτυχαν στη μικροκλίμακα του μήτσου και του κώστα.

Αυτή τη στιγμή, και για τα επόμενα χρόνια, θα ζούμε την κατάρρευση αυτών των παλιών επιτυχημένων προτύπων. Τα οποία θα αντικατασταθούν με νέα. Προσωπικά δεν έχω κανένα πρόβλημα με αυτό. Τα πετυχημένα παραδείγματα της κοινωνίας μου τα τελευταία 20 χρόνια δεν είναι καθόλου του γούστου μου. Κατανοώ πως το να στέλνεις τα παιδιά σου στο πανεπιστήμιο, ήταν ένα κοινωνικό πρότυπο που ενδυναμώθηκε πολύ από τη μεταπολεμική σιγουριά πως ένα πτυχίο εξασφαλίζει κοινωνική ανέλιξη και σίγουρη δουλειά. Και βοήθησε εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά φτωχών αγροτικών οικογενειών να πετύχουν αυτά που ήθελαν από τη ζωή τους. Παρόλαυτά το βρίσκω απείρως ελκυστικότερο από το σημερινό πρότυπο, όπου το 1/3 των παιδιών που ζούν σε τουριστικούς νομούς δεν τελειώνουν καν την υποχρεωτική εκπαίδευση για να γίνουν πλούσιοι αγράμματοι ραντιέρηδες.

Για να τελειώνουμε η κρίση θα ξαναμοιράσει την τράπουλα. Δεν υπάρχει λόγος για την αριστερά να πολεμά τον προηγούμενο πόλεμο. Οι μέρες της αφθονίας ήταν πράγματι μετρημένες.

ΠΗΓΗ: Techie Chan

(σκίτσο: Δον ΨΥΧΩΤΗΣ)