Stéphan Hessel: "Αγανακτήστε"

"Αγανακτήστε!"

Στεφάν Εσέν

(αποσπάσματα)

Είμαι 93 ετών. Είμαι στην τελευταία φάση της ζωής μου. Το τέλος δεν είναι μακριά. Τί τυχερός που είμαι που μπορώ ακόμα να επωφελούμαι από τη ζωή και να θυμάμαι αυτό που υπήρξε για μένα σημείο αναφοράς στην στράτευσή μου στην πολιτική: τα χρόνια της Αντίστασης και το πρόγραμμα που δημιουργήθηκε εδώ και 66 χρόνια από το Εθνικό Συμβούλιο Αντίστασης! Την συγκέντρωση όλων των τμημάτων της κατεχόμενης Γαλλίας, των κινημάτων, των κομμάτων, των συνδικάτων με σκοπό να διακηρύξουμε την ένταξή τους στην μαχόμενη Γαλλία, την οφείλουμε στον Jean Moulin και στον μοναδικό ηγέτη που η Γαλλία αναγνώριζε τότε, τον στρατηγό de Gaulle. Από το Λονδίνο, όπου συντάχθηκα με τον στρατηγό de Gaulle τον Μάρτιο του 1941, μάθαινα ότι το Συμβούλιο είχε επεξεργαστεί ένα πρόγραμμα το οποίο υιοθέτησε στις 15 Μαρτίου 1944 και το οποίο πρότεινε στην απελευθερωμένη Γαλλία ένα σύνολο αρχών και αξιών πάνω στις οποίες θα χτιζόταν η σύγχρονη δημοκρατία της χώρας μας.

Αυτές τις αρχές και αξίες τις έχουμε ανάγκη σήμερα περισσότερο από ποτέ. Πρέπει όλοι μας να επαγρυπνούμε ώστε η κοινωνία μας να παραμείνει μια κοινωνία για την οποία είμαστε περήφανοι: όχι αυτή η κοινωνία των λαθρομεταναστών, των απελάσεων, της καχυποψίας απέναντι στους μετανάστες, όχι αυτή η κοινωνία όπου αμφισβητούμε τις συντάξεις, τα κεκτημένα της κοινωνικής πρόνοιας (sécurité sociale), όχι αυτή η κοινωνία όπου τα ΜΜΕ βρίσκονται στα χέρια των πλουσίων, τέλος πάντων λέμε όχι σε ό,τι θα είχαμε αρνηθεί να αμφισβητήσουμε εάν ήμασταν οι αληθινοί κληρονόμοι του Εθνικού Συμβουλίου Αντίστασης.

Από το 1945, μετά από ένα φρικτό δράμα, ακολουθεί μια ανάσταση μέσα από τις δυνάμεις του Συμβουλίου Αντίστασης. Να θυμίσουμε πως τότε δημιουργήθηκε η Κοινωνική Πρόνοια, όπως την ήθελε η Αντίσταση, όπως προέβλεπε το πρόγραμμά της: «Ένα ολοκληρωμένο σχέδιο Κοινωνικής Πρόνοιας που έχει ως στόχο να διασφαλίσει τα μέσα επιβίωσης σε όλους τους πολίτες, σε κάθε περίπτωση κατά την οποία αδυνατούν να αντεπεξέλθουν μέσω της εργασίας. »  Οι πηγές ενέργειας, το ηλεκτρικό ρεύμα και το αέριο, ο ορυκτός πλούτος και οι μεγάλες τράπεζες κρατικοποιήθηκαν. (...) « η αποκατάσταση μιας αληθινής δημοκρατίας, οικονομικής και κοινωνικής, που συνίσταται στην απομάκρυνση της οικονομικής φεουδαρχίας από την διοίκηση της οικονομίας» . Το κοινό συμφέρον οφείλει να προέχει έναντι του ατομικού και η δίκαιη μοιρασιά του παραγόμενου πλούτου οφείλει να προέχει έναντι της δύναμης του χρήματος. Η Αντίσταση προτείνει « μια ορθολογιστική διαχείριση της οικονομίας που διασφαλίζει την υπαγωγή των ατομικών συμφερόντων στο γενικό (δημόσιο) συμφέρον, απαλλαγμένη από την δικτατορία καθ’ ομοίωση των φασιστικών κρατών» . Η προσωρινή κυβέρνηση της Γαλλίας παίρνει στην συνέχεια την σκυτάλη.

Μια αληθινή δημοκρατία έχει ανάγκη από ανεξαρτησία του τύπου. Η Αντίσταση το γνωρίζει, το απαιτεί, υπερασπιζόμενη «την ελευθερία του τύπου, την Τιμή και την Ανεξαρτησία του έναντι του κράτους, των οικονομικών δυνάμεων και των εξωγενών/αλλοδαπών επιδράσεων.» Έτσι προέκυψαν οι νόμοι σχετικά με τον τύπο, ήδη από το 1944. Σήμερα αυτό βρίσκεται σε κίνδυνο.

Η Αντίσταση επιδίωκε επίσης «την δυνατότητα όλων των παιδιών της Γαλλίας να έχουν την καλύτερη δυνατή Παιδεία», χωρίς εξαιρέσεις. Όμως, οι μεταρρυθμίσεις που προτάθηκαν το 2008 έρχονται σε αντίθεση με αυτό το σχέδιο. Νέοι εκπαιδευτικοί, των οποίων τον αγώνα στηρίζω, έφτασαν να αρνηθούν να εφαρμόσουν τις αλλαγές , μέχρι που είδαν τους μισθούς τους ν’ ακρωτηριάζονται, σαν τιμωρία για την στάση τους αυτή. Αγανάκτησαν, αρνήθηκαν να υπακούσουν, θεώρησαν ότι αυτές οι μεταρρυθμίσεις όχι μόνο ήταν πολύ απομακρυσμένες από τα ιδανικά της Δημόσιας Παιδείας, αλλά έρχονταν να υπηρετήσουν την κοινωνία του χρήματος, χωρίς να προάγουν την ανάπτυξη της δημιουργικότητας και της κριτικής σκέψης.

Σήμερα αμφισβητούνται όλες αυτές οι βασικές κοινωνικές κατακτήσεις της Αντίστασης.

Το κίνητρο της αντίστασης είναι η αγανάκτηση

Τολμούν να μας λένε ότι το Κράτος δε μπορεί να εγγυηθεί το κόστος αυτών των κοινωνικών μέτρων (mesures citoyennes). Μα πώς είναι δυνατό σήμερα να λείπουν τα χρήματα για την διατήρηση και την επέκταση αυτών των κατακτήσεων, ενώ την ίδια στιγμή η παραγωγή πλούτου αυξήθηκε σημαντικά από την εποχή της Απελευθέρωσης, περίοδο κατά την οποία η Ευρώπη ήταν κατεστραμμένη; Η δύναμη του χρήματος, που τόσο πολεμήθηκε από την Αντίσταση, ποτέ δεν ήταν τόσο μεγάλη, τόσο εγωιστική, τόσο προκλητική (αυθάδης), με τους ίδιους τους υπηρέτες του τοποθετημένους στις υψηλότερες θέσεις του Κράτους. Οι τράπεζες, στο μεταξύ ιδιωτικοποιημένες, δείχνουν κατ’ αρχήν να νοιάζονται κυρίως για τα μερίσματα και τους πολύ υψηλούς μισθούς των στελεχών τους, παρά για το κοινό συμφέρον. Το χάσμα ανάμεσα στους πολύ φτωχούς και τους πολύ πλούσιους δεν ήταν ποτέ τόσο μεγάλο. Αφού ενθαρρύνονται σε τέτοιο βαθμό το κυνήγι του χρήματος και ο ανταγωνισμός.

Το βασικό κίνητρο της Αντίστασης ήταν η αγανάκτηση.  Εμείς, οι βετεράνοι των κινημάτων αντίστασης και των μαχόμενων δυνάμεων της ελεύθερης Γαλλίας, καλούμε τις νέες γενιές να αναβιώσουν, να μεταλαμπαδεύσουν την κληρονομιά της Αντίστασης και τα ιδανικά της. Τους το λέμε: πάρτε τη σκυτάλη, αγανακτήστε! Οι υπεύθυνοι πολιτικοί, οι οικονομικοί παράγοντες, οι διανοούμενοι, καθώς και το σύνολο της κοινωνίας δεν πρέπει να παραιτηθούν -ούτε καν να εκπλαγούν- μπροστά στην παρούσα δικτατορία των διεθνών οικονομικών αγορών που απειλεί την ειρήνη και την δημοκρατία.

Εύχομαι σε όλους σας, σε καθέναν από σας, να έχετε το δικό σας κίνητρο για αγανάκτηση. Είναι πολύτιμο. Όταν κάτι σας κάνει να αγανακτείτε, όπως εγώ αγανάκτησα με το ναζισμό, τότε γίνεστε μαχητικοί, δυνατοί και στρατευμένοι. Συναντάμε αυτό το ιστορικό ρεύμα, κι αυτό το ρεύμα οφείλει να συνεχίσει την πορεία του χάρη σε καθέναν από μας. Κι αυτό το ρεύμα οδεύει προς περισσότερη δικαιοσύνη και περισσότερη ελευθερία –όχι όμως την ανεξέλεγκτη ελευθερία που έχει μια αλεπού μέσα στο κοτέτσι. Αυτά τα δικαιώματα είναι παγκόσμια. Εάν συναντήσετε κάποιον που δε μπορεί να τα έχει, συμπονέστε τον, βοηθήστε τον να τα κατακτήσει.

Αδιαφορία: η χειρότερη στάση ζωής

Είναι αλήθεια ότι οι λόγοι που θα μας κάνουν σήμερα να αγανακτήσουμε μοιάζουν λιγότερο ευκρινείς, ή ο κόσμος ιδιαίτερα πολύπλοκος. Ποιος διατάζει, ποιος αποφασίζει; Δεν είναι πάντοτε εύκολο να ξεχωρίσουμε κάποιον, ανάμεσα σε τόσες τάσεις που μας κυβερνούν. Δεν έχουμε πια να κάνουμε μόνο με μια ελίτ της οποίας τις πράξεις τις αντιλαμβανόμαστε αμέσως. Έχουμε έναν τεράστιο κόσμο μέσα στον οποίο αντιλαμβανόμαστε τις πολλές αλληλεξαρτήσεις. Τόσο ευρεία διασύνδεση κυκλωμάτων δεν υπήρξε ποτέ στο παρελθόν. Όμως σε αυτό τον κόσμο υπάρχουν πράγματα ανυπόφορα. Για να τα δούμε, πρέπει να κοιτάξουμε προσεκτικά, πρέπει να ψάξουμε. Λέω στους νέους: ψάξτε λιγάκι, θα βρείτε. Η χειρότερη στάση ζωής είναι η αδιαφορία, να λέτε δηλαδή «δεν μπορώ να κάνω τίποτα γι’ αυτό, κάπως θα τα βγάλω πέρα». Με τέτοια συμπεριφορά, χάνετε ένα από τα βασικά συστατικά της ανθρώπινης φύσης. Ένα από τα απαραίτητα συστατικά : την δυνατότητα αγανάκτησης και, κατά συνέπεια, την στράτευση. (...)

Είναι φανερό σήμερα πως, για να είναι κανείς αποτελεσματικός, οφείλει να δρα μέσα από δίκτυα, να επωφελείται όλων των μοντέρνων μέσων επικοινωνίας.

Λέω στους νέους: κοιτάξτε γύρω σας, θα βρείτε τους λόγους που δικαιολογούν την αγανάκτησή σας (...). Θα βρείτε συγκεκριμένες καταστάσεις που θα σας οδηγήσουν να αναλάβετε δυναμικές κοινωνικές πρωτοβουλίες. Ψάξτε και θα βρείτε!

Η μη βία, το μονοπάτι που οφείλουμε να μάθουμε να ακολουθούμε.

Είμαι πεπεισμένος ότι το μέλλον ανήκει στη μη βία, στον συμβιβασμό των διαφορετικών πολιτισμών. (...) Ο Sartre γράφει το 1947 : « αναγνωρίζω πως η βία, υπό οποιαδήποτε μορφή κι αν εκδηλώνεται, είναι μια αποτυχία. Όμως είναι μια αναπότρεπτη αποτυχία καθώς ζούμε σε έναν κόσμο βίας. Κι αν είναι αλήθεια ότι η καταφυγή στην βία είναι ένας παράγων που διαιωνίζει την ίδια τη βία, είναι επίσης αλήθεια ότι αποτελεί το μοναδικό μέσο να την σταματήσει.» Σε αυτό θα προσέθετα ότι η μη βία είναι ένα πιο σίγουρο μέσο για να σταματήσουμε τη βία. Δε μπορούμε να υποστηρίξουμε τους τρομοκράτες όπως έκανε ο Sartre στο όνομα αυτής της αρχής στην διάρκεια του πολέμου στην Αλγερία , ή στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μονάχου το 1972 εναντίον Ισραηλινών αθλητών. Δεν είναι αποτελεσματικός τρόπος. Ο ίδιος ο Sartre, στο τέλος της ζωής του αναρωτιέται σχετικά με το νόημα της τρομοκρατίας και αμφιβάλλει για τον λόγο ύπαρξής της.(...) Πρέπει να καταλάβουμε ότι η βία γυρνά την πλάτη στην ελπίδα. Πρέπει να προτιμήσουμε την ελπίδα, την ελπίδα της μη βίας. Είναι το μονοπάτι που θα πρέπει να μάθουμε να ακολουθούμε. Τόσο από την πλευρά των καταπιεστών, όσο και από την πλευρά των καταπιεζόμενων, πρέπει να φτάσουμε σε μια διαπραγμάτευση που θα εξαλείψει την καταπίεση. Είναι εκείνο που θα μας επιτρέψει να μην έχουμε πια την βία της τρομοκρατίας. Γι’ αυτό τον λόγο δεν πρέπει να επιτρέπουμε την συσσώρευση υπερβολικού μίσους. (...)

Ποια να είναι η κατακλείδα σε αυτό το κάλεσμα σε αγανάκτηση;  Υπενθυμίζοντάς σας ότι, με την ευκαιρία της επετείου των 60 ετών από τη δημιουργία του προγράμματος του Εθνικού Συμβουλίου Αντίστασης, λέγαμε στις 8 Μαρτίου 2004, εμείς οι βετεράνοι των κινημάτων Αντίστασης και των μαχόμενων δυνάμεων για την απελευθέρωση της Γαλλίας (1940-1945), ότι σίγουρα «ο ναζισμός ηττήθηκε, χάρη στις θυσίες των αδελφών της Αντίστασης και των Εθνών που ενώθηκαν ενάντια στον φασισμό. Όμως αυτή η απειλή δεν έχει εξαφανιστεί εντελώς και ο θυμός μας ενάντια στην αδικία είναι πάντοτε παρών».

Όχι, αυτή η απειλή δεν έχει παρέλθει τελείως. Επίσης, ας καλέσουμε σε «μια παγκόσμια αντίδραση ενάντια στα μέσα μαζικής επικοινωνίας που προτείνουν στους νέους μας μόνο τη μαζική κατανάλωση, την περιφρόνηση των αδύναμων και του πολιτισμού, την γενική αμνησία και τον ακραίο ανταγωνισμό –όλοι εναντίον όλων.».

Σε όσους και όσες ζουν στον 21ο αιώνα, λέμε με στοργή:

«ΜΕ ΤΟ ΝΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙΣ, ΑΝΤΙΣΤΕΚΕΣΑΙ.

ΜΕ ΤΟ ΝΑ ΑΝΤΙΣΤΕΚΕΣΑΙ, ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙΣ.»

Stéphan Hessel, « Indignez-vous », Editions Indigène, 2010.

Μετάφραση από τα γαλλικά: Γιώργος Σγούρδος

πίνακας: Σαλβατόρ Νταλί)